55688 Trzy zimyV

źródłośpiewie, jakby improwizowana (podkreśla to nagłe jej porzucenie). Cudzysłów ma tu podwójne uzasadnienie: wewnątrzwierszowe (to przecież tekst śpiewany — czy szeptany — dziecku, tu, w świecie tego oto wiersza) - i zewnętrznie, jako trybut poecie - przyjacielowi; przywołanie go tekstem niby nieswoim; niby-cytat.

Ale też jest inna bajka: Był raz sobie kraj, law kraju żyta szeroko szumiały, / szumiały żyta i szły / krajem pociągi pełne bochnów chleba, / nad pociągami srebrny grał skowronek... To arkadyjsko-Hezjodowa wizja - mniejsza o pociągi - kraju mlekiem i miodem płynącego. Zarazem - ostry kontrast do zapachu ognia i spalonych zbóż■ Dwie wizje nie do pogodzenia...

Toteż wiersz ten ma najbardziej katastroficzną pointę w zbiorze: Dalej nie umiem...

Dalszy ciąg pisała historia, a pisarze następnego pokolenia ukazywali, jak przemijała na ukraińsko-polskim Wołyniu postać świata, tego świata, którego fragment znajdujemy w poetyckiej wizji „Kołysanki”. Na przykład Włodzimierz Odojewski w swej epopei Zawieje wszystko, zamiecie...

Jaka jest funkcja „Kołysanki” w Trzech zimach? W konstruowaniu mitu, któremu zbiór jest poświęcony? Bo taką funkcję prawie zawsze pełni każdy wiersz w kontekście zbioru, jeśli poszczególne wiersze składają się w nim na całość więcej niż introligatorską. Myślę, że funkcja ta polega na wskazaniu możliwości i konieczności nie poprzestania na metafizyczno-- antropologicznej interpretacji mitu. Polega na możliwości jego historycznej interpretacji, na związaniu jej z czasem i miejscem. Lokuje konkretnie lęk, przeczucie katastrofy - i lęk metafizyczny wobec dziwności świata.

Jan Józef Lipski

Z WIERSZY BAŁTYCKICH

Kazys (Kazimierz) Boruta, Litwin, był prawdopodobnie pierwszym poetą tłumaczonym przez Miłosza. Już w 1933 roku Miłosz umieścił przekład jego poematu „Artojy maiśtas” (Bunt oraczy) w wileńskim studenckim czasopiśmie „Włóczęga”. Do Trzech zim weszły przekłady czterech krótkich „wierszy bałtyckich”. Miłosz oceniał wtedy Borutę wręcz entuzjastycznie stawiając go „na równym poziomie z najlepszymi poetami Europy”. Ewa Czarnecka pisze w Podróżnym świata, że ta ocena nie wytrzymała próby czasu, i chyba ma rację. Ale warto wspomnieć także o tym, jaki to był czas i jakim próbom poddawał poetów.

Znałem Kazysa Borutę jako człowieka już po pięćdziesiątce, dość tęgo pijącego, chorego, potem umierającego. Dawałem mu do wglądu swoje wczesne wiersze i w jakiś sposób uważałem go za nauczyciela, zresztą nie tyle w zakresie literatury ile polityki. Jeżeli można, wzorem Adama Michnika, mówić o dziejach honoru na Litwie, Boruta był w tych dziejach jedną z najbarwniejszych postaci. Właśnie o tym przede wszystkim myślę, kiedy wspominam Borutę, i chciałbym o tym powiedzieć kilka słów.

Litwa to mały świat gdzie wszyscy się znają. Boruta uczęszczał do jednej szkoły z moim ojcem, Antanasem Venclovą. Przyjaźnili się wtedy bardzo. Później obaj przystąpili do grupy studenckiej w Kownie, do której należał też Pranas Ancevićius (Franciszek Ancewicz), początkujący krytyk literacki, nastawiony bardzo radykalnie. Wkrótce Ancewicz został emigrantem politycznym. Trafił do Wilna, gdzie zaprzyjaźnił się z Miłoszem. Sądzę, że to właśnie on naprowadził Miłosza na twórczość Boruty.

Boruta pisał wiersze niesforne, ostre, chociaż w swoisty sposób bardzo muzykalne. Łamał klasyczne reguły metryki oraz obrazowania, pozostając w związku - co prawda nie od razu zauważalnym - z tradycją pieśni litewskich. Uwielbiał ekspresjonistów niemieckich, Majakowskiego i Jesienina; później trafił na Pastemaka i Achmatową, których pokochał na zawsze, chociaż w sensie ściśle literackim większego wpływu ich nie odczuł. Był to człowiek pełen pasji bezkompromisowych. Jakoś nie mieścił się w prowincjonalnej Litwie Kowieńskiej, chociaż życia poza Litwą sobie nie wyobrażał. Przystał

107