57806 P1190061

tos-Morze — oraz hinduska Prthivi, żona Dyausa-Pi-tara.

Bóstwa wodne, czyli akwatyczne ³⁴t występują w nader rozlicznych formach we wszystkich religiach. Doniosłość tej kategorii bóstw oraz ich różnorodność jest zrozumiała wobec olbrzymiej ilości i znaczenia wód. Tak więc wody są uważane np. za tworzywo-bóstwo kosmogoniczne (Apsu i Tiamat w Babilonii czy Ci-pactli — morski potwór w wierzeniach Azteków, z którego bogowie stworzyli Ziemię — itp.). Szczególnie ważnymi przykładami bóstw wodnych są bóstwa oceanów i mórz (sumeryjski Enki, babiloński Ea, grecki Posejdon i Okeanos, rzymski Neptun), rzek i źródeł (np. u Celtów ³⁵ i u dawnych Greków, gdzie występują liczne nimfy, najady, trytony itp.). W dawnym Egipcie czczono — oprócz świętego Nilu — także np. boginię wodospadów (nilowych) Anuke.

Do najważniejszych bóstw poszczególnych ukształ-towań Ziemi należą bóstwa gór. Kulty świętych gór — poza bliższymi nam, jak np. kult Slęzy na Śląsku, tajemniczej Łysej Góry w Górach Świętokrzyskich, będącej jednocześnie miejscem zbiórki czarownic, lub znanego Olimpu greckiego — były szczególnie rozpowszechnione na Bliskim Wschodzie. Z gór wymienionych w Biblii czczono np. górę Tabor, górę Karmel, którą już lista faraona Tutmosisa wymienia jako górę świętą (według 1 Księgi Królewskiej czczono tam Baala — XVIII, 19—46), oraz górę Hermon w Antyli-

M z łacińskiego atjua — woda, t aąuattcum — wodny. Bliżej o b6-stwacti wodnych sob. np. M. KI ladę: Trolli Wlilstoirc des reilylos*. Parts IMS, rozda. V.

■ Zoli. np. M. A. Carnoy: La diuintsadon de# rlnlSre# ot la. topor ni/mle cel tło ae. „proceedlngs ot tłie 7-th Congress tor the Hlslory ot Hellglons", Amsterdam 1951. s. 157. oraz C. Valllat: Le calte de* sources dana ta Oaule antlquo. Parta 1934.

banie, która była prastarym miejscom kultu Baala--Herraona (zob. np. 1 Kronik V, 23).

Czwarty rodzaj bóstw tcllurycznych stanowią bóstwa chtoniczne, wśród których główną rolę odgrywają bogowie podziemi. Kult tych bogów powstał już wśród ludzi pierwotnych, których — w nie mniejszym stopniu niż nadzwyczajne zjawiska niebieskie czy zaburzenia atmosferyczne — przerażały różne groźne zjawiska ziemskie, jak np. trzęsienia ziemi i wybuchy wulkanów. Na człowieku pierwotnym duże wrażenie wywierały także wgłębne ukształtowania skorupy ziemskiej — wielkie pieczary, rozpadliny itp. Wszystkie te mroczne, tajemnicze ukształtowania ziemi zaczęto uważać za krainę umarłych i śmierci, a bogów podziemi — za bogów życia pozagrobowego. Typowymi przykładami takich bóstw będą: hinduski Jama — bóg podziemi, pieczar i śmierci, grecki Hades — władca tak samo nazywającej się krainy zaświatów — oraz Dis i Proserpina (Persefona) w Rzymie.

Wśród bogów sił przyrody ożywionej wybijają się na pierwszy plan dwie grupy bóstw, odpowiadające dwu głównym problemom przyrody. Są to bóstwa wegetacji (płodności) i bóstwa śmierci.

Spośród ważniejszych bóstw wegetacyjnych wymieńmy: grecką Demeter — boginię urodzaju, czczoną w słynnych misteriach eleuzyńskich, oraz Artemidę — boginię lasów, myślistwa i roślin; greckiego boga lasów — Pana; rzymską Dianę -— boginię natury i lasów (odpowiednik Artemidy); Ccrerę — boginię żyzności pól; Saturna — boga zasiewów; Fauna — boga pastwisk; Florę — opiekunkę kwitnięcia; Pomonę — boginię owoców i sadów; Fortunę — patronkę płodności natury i obfitości, później symboi szczęścia losowego („Fortuna kołem się toczy”). Również na starożytnym Bliskim Wschodzie czczono wiele bóstw płodności.

123