71470 P1190014 (2)

cjonalną w religii (Jest to bowiem „normalna” sprzeczność w każdej psychice osobniczej oraz w światopoglądach grup ludzkich w ogóle); sprzeczność między stroną psychiczną a motoryczną — popularnie ujmowana jako przeciwieństwo między pasywną a aktywną postawą życiową; sprzeczność między rygoryzmem i bez-kompromisowością a laksyzmem²⁵ i kompromisowością. znana aż nadto dobrze w sferze świeckiej itp. Można by zakwestionować sensowność zajmowania się tu sprzecznościami niespecyficznymi — pamiętajmy jednak, iż te niespecyficzne sprzeczności przejawiają się zwykle w danej, specyficznej dziedzinie w sposób specyficzny, skonkretyzowany, choć jeszcze „globalny”,

I tak np. generalna sprzeczność, znamienna dla wszystkich sfer życia ludzkiego, a zachodząca pomiędzy tendencją do aktywizmu a tendencją do pasywizrou życiowego — przejawia się w obrębie religii jako sprzeczność między nurtami „eskapistycznymi", uciekającymi od realnej problematyki „tego świata” w świat mistyki i kontemplacji, a prądami postulującymi ingerencję w przebieg procesu społecznego. Mówiąc przykładowo, żeby nie rzec — symbolicznie: przeciwieństwo obu postaw będzie ilustrować w chrześcijaństwie choćby św. Teresa od Dzieciątka Jezus, z jednej strony, a Torquemada czy Pius XII — z drugiej. Inna „globalna" sprzeczność — między emocjonaliz-mem a intelektualizmem — będzie się przejawiać w religii jako przeciwieństwo między nurtami sentymentalizmu i kwietyzmu²⁶ (a więc stawką na uczuciowy

»Termin „laksyzm" wywodzi się od łac. Inxut - luźny, wolny, obszerny; w sensie węższym oznacza on (w teologii moralnej) doktrynę etyczną, powstałą w XVII w., cechującą się negację rygoryzmu moralnego. Tu rozumiemy go Jako „antyrygoryzm" w ogóle. BUźeJ o laksyzmle zob. Olctionnalre de Tłiśoloplc CaMoiięue, Parli IM t. IX. szp. 17-41.

M Kwletyzm, tac. gulelus - spokojny, spoczywający, to częsty w rellglacb nurl pasywności wobec „świata", nurt Intymnej, mlsty-

aspekt religii) a próbami racjonalizacji czy intelektu-alizacji religii, tj. eksponowaniem w niej aspektu rozumowego, jak w tom izmie i neotomizmie. Sprzeczność między „psychicystami” a „motorykami** zilustrują nam wreszcie w religii przeciwieństwa między mnichami-intelektualistami benedyktyńskimi czy dominikańskimi a mnichami-krzyżowcami.

Spośród sprzeczności między fazami rozwoju religii należy wymienić m.in. walkę pomiędzy różnymi typami religii, np. w procesie chrystianizacji Polski sprzed tysiąca lat: była to walka między pogańskim, słowiańskim poli teizmem a chrześcijańskim monoteizmem, a więc walka pomiędzy dwoma ważnymi etapami rozwoju religii. Wchodzą tu w grę także sprzeczności pomiędzy poszczególnymi fazami rozwoju składników religii, jak np. pomiędzy takim typem organizacji jak kościół a sektą.

Sprzeczności między poszczególnymi składnikami religii mogą zachodzić oczywiście we wszystkich trzech możliwych wariantach, a więc pomiędzy:

—    doktryną a kultem,

—    doktryną a organizacją.

—    kultem a organizacją.

Najbardziej jaskrawym przykładem sprzeczności pierwszego typu będzie zapewne sprzeczność między tendencją do interioryzacji ²⁷ a tendencją do formalizacji. Aby zrozumieć, co to za tendencje, wyjdźmy od

Cyiujtetj pobożności, postawa uspokojenia I ufnego oddania sic bóstwu. Występował w taoizmla chińskim, dziś w Zsnbuddyuuie, w chrześcijaństwie kilkoma falami, m. In. we franciszkanlzmle. W sensie węższym „kwletyzmem” nazywamy nurt w katolicyzmie xvn w. głównie w krajach, romańskich, uznający za Istotę ręłlglJooC« moOtl-twq myślną. kontemplację oraz absolutną obojętność I paaywnoee wobec „tego świata”. Znanym mistykiem tego kierunku by» na- ■»*» od Krzyża (XVI w.): głównym teologiem M. gę Mollnos im* ItSIl-n od łacińskiego Interior — leżący po wewnętrznej stronie, głębszy, wewnętrzny (w przeciwieństwie do eztertor — zewnętrzny).