58626 P1020137

net rzymskich. Wskazówek w tym zakresie może nam dostarczyć rozpatrzenie sytuacji na obszarach sąsiadujących z Polską od południa, zwłaszcza na terenach naddunajskich. Instruktywny iw tym względzie Skład skarbów dowodzi, iż monety rzymskie pojawiały się tam w większych ilościach dopiero po zaprzestaniu emitowania monet przez tamtejszych Celtów, wyjąwszy monety Erawisków i typ Rególy, wybijane zapewne do podboju rzymskiego. Znane są bowiem w tym rejonie tylko bodaj 2 skarby zawierające zarówno monety celtyckie interesujących nas typów, jak i rzymskie ⁸⁰.

Datowanie początku regularniejszego napływu monet rzymskich na tereny naddunajskie można także rozpatrywać na podstawie obecności wpływów mennietwa rzymskiego na młodsze monety celtyckie e tego rejonu, w tym dopiero z najmłodszych emisji „bojskich”. Za ten wpływ można po części uznać łaciński alfabet napisów na najmłodszych sta terach muszlowatych (bitych w Panonii), na tzw. wielkich monetach srebrnych typu Biatec, a wreszcie późnych noryckich i erawiskich⁸¹: Wyobrażenia na niektórych typach wielkich, srebrnych monet typu Biatec są taikże przejęte z monet rzymskich, np. wzorem dla ,,biatec’ów” z dwiema głowami był denar republikański Calenusa i Cardiusa z Honos i Virtus⁸². Tę grupę monet celtyckich datuje się zwykle na lata circa 70 — 60 p.n.e. Liczniejszy napływ monet rzymskich na ten obszar nastąpił dopiero po zaprzestaniu emitowania monet „bojskich” i noryckich, to jest po klęsce zadanej Bojom i Tauryskom przez Daków Burebisty, czyli nie wcześniej, niż koło połowy I w. pjn.e. Klęska ta spowodowała prawie zupełne zaprzestanie wybijania monet na obszarach Kotliny Karpackiej. Data wojny między Dakarm i Bojami jest sporna, zwykle odnosi się ją jednak do czasów pomiędzy rokiem 60 a 44 p.n.e. (śmierć Cezara i zapewne też Burebisty), najczęściej zaś do początkowej fazy tego okresu, to jest współcześnie z pojawieniem się części Bojów w Galii (w r. 58) ^M. Dla naszego problemu nie są ważne niuanse w datowaniu tego wydarzenia. Wystarczające jest stwierdzenie, iż rzymskie monety

*• Himmelreieh bet Wattens (Pink, Einfuhrung, s. 38), Gerlitzemalpe am Os-siacher See w Karyntii (Paulsen, o. c., s. 128). Częściej występują we wspólnych znaleziskach z denarami bardzo późne wersje, już z brązu, monet typu Re-goly, które są znane z Transdanubii na Węgrzech (A. Kerenyi, Gru.ppier.ung der Barbarenmiinzen Transdanubiens, Folia Archaeologica, t. 11, 1959, s. 58 n.; tenże, Ke chronologii barbarskyćh minci regolskeho typu, Num. Listy, R. 14, 1950, s. 161—195). Późne, brązowe monety typu Rególy należą do najpóźniejszych emisji celtyckich z terenów Kotliny Karpackiej, obok tzw. monet erawiskich, które również występują wraz z denarami rzymskimi (Eisner, o. c., s. 194 n.). Inne znalezisko monety rzymskiej (a.es grane) wraz z celtyckimi — z Nitry (Kolni-kovż, o. c.), n»e jest pewnym zespołem. Patrz: Z. Woźniak, Archeologia Polski⁸ ifc. 12, 1067, a. 182—185.

⁸¹ Patrz: Pink, Einfuhrung, s. 23 n., 31, 44; V. Ondrouch, Keltske mince typu Biatec z Bratislany, Bratislava 1958, s. 33 n.; tenże, Należy keltskych, antic-kych a byzantskych minci na Slonensku, BratiSlava 1964.

Ondrouch, Keltske mince typu Biatec, s. 51 m.; Pink, Einfuhrung, s. 25.

“ Patrz: Ondrouch, o. c., s. 122—129, 137 n.; Pink, Einfiihrung, s. 24—27, 38; K. Castelin, Biatec a Nonnos, Num. Listy, R. 12, 1957, s. 157—168.

** Por. w tej 'kwestii np.: Ondrouch, o. c., s. 122 n„ 137 n.; I. Degme-d z i ć, Poraź Boja i Tauriska na Tisi, Rad Vojvodjanskih Muzeja, t. 8, 1959, s. 21—43; M. Macrea, Burebista i Kelty na srednem Dunae, Dacia, N. S., t. 2, 1958, 8. 143—156.

republikańskie mogły pojawić się na terenach nad środkowym Dunajem w drugiej części I w. pjn.e', a liczniej napływały dopiero w ciągu dirugiej połowy tego stulecia ^8B.

Rozszerzenie wpływów dadkich na tereny Kotliny Karpackiej mogło spowodować ibakże liczniejsze pojawienie się na tych obszarach monet będących w obiegu na terenach daekich — w pobliżu Morza Czarnego. Dwie lub więcej monety, będące najpewniej naśladownictwami tetra-drachm thasoSkich, znalezione na ziemiach polskich (z Wrocławia, Łobżenicy, okolic Słupska ?), być może napłynęły na nasz teren dopiero właśnie wówczas, to jest na początku drugiej połowy I w„ p.n.e. Dopiero od tego czasu możemy się także liczyć z pojawieniem się na naszym obszarze pierwszych monet rzymskich. (Przyjęcie datowania monet celtyckich z grupy naśladiownictw tetradrachmy Filipa II według K. Pinka narzuca w konsekwencji hipotezę, iż również raczej dopiero w tym czasie zaczęły one napływać na nasz iteren iz południa; wschodnią drogą dotarły, jak już zaznaczono, zapewne okazy z Medyki, Krzywółki i Trepczy.

Uściślając chronologię napływu rzymskich monet republikańskich na nasz olbszar musimy wziąć pod uwagę jeszcze dalsze fakty. Jak wiadomo, iz naszego terenu nie znamy najpóźniejszych monet „bojskich” z panońskiego okresu ich menniotwa, a więc mamy prawo przypuszczać, iż już u schyłku pierwszej połowy I w. pjn.e. nastąpiło cofnięcie się handlu na naszym obszarze na wyłącznie bezmanetame stadium, o ile potrzeb w tym zakresie nie zaspokajały domniemane, miejscowe warsztaty mennicze oraz dopływ mniejszych ilości różnorakich monet^8B. Brak znalezisk „bojskich” monet „panońskich”, a także erawiskich, wskazuje ponadto, iże iw tym czasie nie istniały istotniejsze kontakty między mieszkańcami ziem polskich a rejonem obiegu tych monet, to jest południowo-zachodnią i środkową Słowacją oraz przyległymi krainami. Wnioski jakie z tego wynikają są po części zgodne z przypuszczeniami, które można wyprowadzić z przeglądu wydarzeń historycznych. Odejście Bojów z Boiohae-mum na teren Panonii, które miało miejsce gdzieś w pierwszej połowie I w. pjn.e., związane z tym zaprzestanie działalności mennic na ziemiach czesikich około 70 — 60 cnoku p.n.e.^8T, spowodowało osłabienie życia gospodarczego na tych terenach. W zasięgu ich oddziaływań handlowych znajdowały się, jak wiadomo, ziemie polskie. Sądzę, że także klęska zadana Bojom przez Daków, rozbicie celtyckich ośrodków gospodarczych również w znacznej części Kotliny Karpackiej, mogło się odbić na rozwoju dalekosiężnej wymiany w Europie środkowej w kierunku jej dalszego osłabienia.

⁸⁵ A. Kerenyi (Gruppierung, s. 59) wyróżnia w Panonii, przed dobą podboju rzymskiego, 3 fale napływu monet rzymskich: w latach 60 — 40 p.n.e., w r. 31 i po r. 20 p.n.e. Patrz też: A. Mócsy, Pannonia [w:] R. Pauly-Wissowa, Realenzyclopłidie, Supplementband IX, Stuttgart 1962, s. 690—692.

⁸⁸ V. Ondrouch (Keltske mince typu Biatec, s. 146) domyślał się, że mennice morawskie były czynne dp ostatnich lat p.rue. Pogląd ten jest jednak odosobniony, nie został podbudowany od strony źródłowej, ponadto zaś na naszych ziemiach brak jest okazów monet z I w. pjn.e., które można by przypisać mennicom morawskim.

⁸⁷ Porównaj: K. Castelin, Konec stradonicke mincovny, Num. Listy, R. 17, 1962, s. 165—.169; V. Ondrouch (o. c., s. 146) datuje zakończenie imennictwa na terenie Czech jeszcze wcześniej, bo koło r. 100 p.n.e., ale nie wydaje się to uzasadnione.

219