59795 skanuj0016 (172)

właśnie teoria literatury. Teoria zaś do pojęć tych dochodzi przez badanie konkretnych zjawisk, w ich najrozmaitszych postaciach, od najprostszych tlo najbardziej złożonych, pojęcia te tworzy, i to zarówno najogólniejsze/ Jak całkiem szczegółowe, a więc ze stanowiska filozofii literatury najzu-. ■ pHniej obojętne; ograniczając do tego zakresu swe zadania, poprzestaje; n4: nich i terenu tego nie opuszcza.

Nauka o literaturze obejmuje nadto, choć nie w całym ich zakresie, B kilka nauk, które sąTw tyra "czy InnymstóphiU wspólne wszystkim jej dzie-■ dżinom podstawowym, a które potocznie nazywa się naukami dlatego, że ^■ktida z nich ma.swój szczupły wprawdzie, ale ustalony przedmiot i swe metody. Znamienną ich jakością, uzasadniającą ich pretensje do HBftlwy nauk, jest to, że stanowią one czynnik integralny nie tylko nauki • literaturze, ałoilównież nauk innych, zwłaszcza historh. Są to filologia, Bjbjografika. bibliografia i chronologia. Nazwać by je można naukami po-^■gOcniczyrni stricto sensu, praca bowiem naukowo^ETteraeka zakłada grun^ Łlownelch opanowanie, czego wyrazem jssfehistoria pierwszej    FUo-

B łoi tu tedy, która przed wiekiem XIX była ogólną nazwą nauki traktującej ^■ija Wtokach literackich i językowych i z    lite-

Bfetury i językoznawstwo — przy czym przeżytkiem dawnego stanu rzeczy Hfct terminologia sttidiównndwersyteckich w rodzaju: filologia klasyczna, ^■pwlnńska, Romańska, polska itp. —dzięki owej tradycji bywa dzisiaj jen ^^^Btttożsamiana ziiistorią literatury, której metody przeciwnicy jej lek-B^ażąc-o określają jako filologiczne. Filologia —■ ściśle biorąc — jest s Jątnpścią ustalania poprawnego brzmienia tekstu, a więc utrwalonej posiaci daeła równie dobrze Mtęiaej&ęgój jlknrriełiterącMego ■fttąd dzisiaj otrzymuje nazwę tekstologii. Tekstologiem zaś czy filologiem Htisl być nie tylko badacz zjawiskliterackjich, ale również każdy humani-posługujący się tekstami jako źródłem wiadouiości, przede wszystkim Hbftnryk, studiujący dyplomy, listy lub kroniki, czy archeolog badający ^Bplay ryte W kamieniu lub metalu; co; Więcej* przygotowanie filologiczne ^BM posiadać astronom lub medyk, który sięga do dzieł Kopernika lub BpwM. nil mówiąc już. o badaczach historii nauk .ścisłych i wydawcach kia-^^Bpych dzieł z tego. ząkresu, Jednak o^Jajstorii teksty są tylko jednym w nauce zaś Cjdite^aturze jedynym,' gdyż nadto stanowią one, przedmiot sam dlą siębię, podczaą gdy w innych naukach są one środkiem do poznania ich przedmiotu; filologu nabiera więc donio-■pl wyjątkowo ważnej dyscypliny naukowo-literackiej i tym właśnie ^^Biozy się skłonność identyfikowania jej z historia literątury czy H|| o literaturze.

^Bfsoa nad ustaleniem poprawnego bripńenią tekstu pjbejmuje spraw-■Hth¹ Jago autentyczności, uTOejętnośćAj^OjiOde^tąniu i i interprętącjj^ ^■pywnjiicej jego właściwe piaezenieł a więc czynności podstawowe w każdym studium IMffMWiM* Oh Ulteuznyin wynikiem tych wszystkich czynności |nrit naukowa, krytywne wydanie tekstu, który — w wypadkach absolutnej poprą WWiM wymaganej swlaszczn w Biblii — otrzymuje po-ataó ©dvo|l liś wiHslwr, tj nie diJptlflżęziijiiceJ żadnych zmian. Zbyteczna clodnwiić pisy lekelt»«'b dawnych, zwłaszcza starożytnych 1 średnlo-_u . _M. , |, ,,i,,Imh Joat Kiuijomośópaleografii, a więc ówczesnej pisowni 11yu, yiilina t<> *dn trudniejsza od umiejętności odczytywania nle-

' I . i nujjjiiiiaów pisarzy wczorajszych i dzisiejszych. Zabiegom fllolo-u.uhłBiiuiuiH tibllołonym nu ustalenie wśród kilku tekstów togo, któ-

11 r M VIM, KWflllw*¹    --- *    ®

rv Jwśt autsntyesny (tj. mu postać nadaną mu przez swego twórcę, w ręko* iiiiiii _w|m< IcmI loitogrtifcm, w druku zaś tekstem autoryzowanym, dokona-•i ni |„„| okleot autora lub przynajmniej w zgodzie z Jego zamierzeniami), N MIMAMI prsyohodzi często biografia, żydoryi owogo autora, Rolą blo-araMI w bsdsniu naukowolitsracklm znjmlo się rozdział specjalny, tutaj mM Minaoiyć że dostnrezu ona często niezbędnych wiadomości, na podstawie których możnn uatalić autentyczność, czas powstanie, a nawet lir/milenle utworu. Znaczenie jej Jest szczególnie donloałe |M>dówczas, gdy tekat jest apołcryfiwwiy, tj. gdy wskutek Jakichkolwiek okoliczności Jogo autor (przepiNywaca) podążył się pod cudae naswlsko, lub gdy zawiera on interpolacje, tj. wstawki luli dodatki obcego |M>chodzenla. W wypadkach tycłi biografia umożliwia nieraz uatalsnie właściwego autorztwa tekztu.

IMograflalyka, a więc żywoloplaarsiwo, w stopniu Jezzczo wyższym niż filologia należy do zakresu historii, Wldnć to szczególnie wyraźnie tam, gdzie autor d/.lela literackiego przygodnie tylko uprawiał twórczość pisarską, rola zaś jago działalność nalsży do dziedzin żyda, którymi zajmuje się historia polltyozna, społeczna itp. Typowym przykładem może tu być j, a. Morsztyn, podskarbi koronny i ruchliwy polityk czasów Sobieskiego, u zarazem — w młodośd — niepośledni poeta. Jeśli dotychczas nie mamy Jego biografii, pochodzi to stąd, że historykowi literatury obce są stosunki polityczne z końca w. XVII, nie ma on bowiem odpowiednich narzędzi do opanowania tej dziedziny. Inna sprawa, że zawodowy historyk, który kiedyś się zajmie losami autora Kanikuły, da tylko Jego biografię polityczną, umożliwi tym jednak napisanie biografii literackiej. W większości jednak wypadków historyk literatury nawet takiej wyręld spodziewać się nie może, volens nolens sam musi zająć się badaniami biograficznymi, przedmiot bowiem jego zainteresowań naukowych stanowią ludzie, którzy o ile nawet — jak Mickiewicz — brali czynny udział w wydarzeniach swoich czasów, nie odgrywali w nich roli aż tak znacznej, by mogli zaapelować do uwagi historyków, badaczy doniosłych procesów dziejowych.

Losami wreszcie tekstów, zwłaszcza powielanych (oo było pospolite Już w czasach istnienia książki pisanej, od wynalezienia zaś druku stało się zasadą) zajmuje się bibliografia, nauka rejestrująca dorobek książkowy

literatura*

Kraylanowakl; Nauki