55244 P1190020 (2)

Katolickiej we Włoszech³⁷ czy ruchu katolicko-spo-łecznego we Francji ■*. Nie można wreszcie zapominać o takiej sprzeczności wewnątrz organizacji religijnej, jaką stanowią dwa typy charyzmatu ³»: charyzmat „urzędowy” i charyzmat „osobisty”. Uosobieniem charyzmatu pierwszego typu może być np. papież, biskup lub inny hierarcha religijny. Przecież nie każdy „ojciec święty” jest rzeczywiście „święty”, a inny przełożony organizacji religijnej nie zawsze przewyższa „cnotami” swych podwładnych. Niemniej jednak są oni „święci", gdyż partycypują w świętości urzędu, którego są przedstawicielami. Uosobieniem charyzmatu „osobistego” będzie np. prorok, reformator religijny, czy też nawet przeciętny „człowiek pobożny", a więc znani w każdym środowisku ludzie, którzy dzięki własnym cechom osobowości i własnej żarliwości religijnej wyróżniają się od otoczenia.

W ten sposób zarysowały nam się trzy główne typy sprzeczności w zakresie organizacji religii:

—    sprzeczności wewnątrz elity religijnej⁴⁰ zinstytucjonalizowanej, tj. wewnątrz duchowieństwa,

—    sprzeczności między zinstytucjonalizowaną a nie-zinstytucjonalizowuną elitą religijną, a więc między duchowieństwem a prorokami, „ludźmi bożymi” itp.,

» Zob. np. W. Mysłek: Początki Akcji Katolickiej to Polsce, „Studia z dziejów Kościoła katolickiego”. Warszawa 1962, nr 1 (3), s. 9—21.

» Zob. J. II. Duroselle: Początki katolicyzmu społecznego los Francji (1622—1870). Warszawa 1961, „Pnie”.

» Nazwa „charyzmat” pochodzi z greckiego charlsma — „dar”, ..łaska”, i oznacza w religioznawstwie szczególne cechy religijności, wyróżniające danego osobnika od otoczenia (np. żarliwość dewotek). Rozróżnienie między Amtscharlsma (charyzmatem urzędowym) a Per-sonaicharisma (charyzmatem osobistym) wprowadzi! do nauki M. Weber. Zob. j. Wach: Socjologła relipłł. Warszawa 1961, s. 313—320.

ss Bliżej o pojęciu elity religijnej zob. J. Wach: tamże, rozdz. VIII, oraz S. Kowalski: W poszukiwaniu początków wierzeń religijnych. Warszawa 1961, „Iskry”, s. 113—137 (rozdz. o elicie).

— sprzeczności między elitą religijną a ogółem wiernych.

Przechodząc obecnie do ostatniego typu sprzeczności wewnątrzskładnikowych religii, tj. do sprzeczności wewnętrznych w kulcie religijnym, przypomnijmy sobie nasze uprzednie refleksje nad konfliktem zachodzącym między kultem urzędowym a prywatnym, między pobożnością zinstytucjonalizowaną (oficjalną) a spontaniczną, oraz między kultem indywidualnym a kolektywnym ¹. Oprócz tego kręgu sprzeczności między formalizmem kultowym a indywidualizmem i wewnętrzną pobożnością (np. proroków czy mistyków) zwróćmy uwagę na drugi ważny typ sprzeczności we-wnątrzkultowych, a mianowicie na częstokroć związany z konfliktem między kultowością kapłańską a mistycyzmem i profetyzmem dualizm dystansu i intymności wobec przedmiotu kultu. W roligiach obserwujemy bowiem z jednej strony tendencję do stworzenia (także i doktrynalnie) jak największej przepaści między bóstwem a człowiekiem, z drugiej zaś strony — przeciwstawne dążenie do jak największego zmniejszenia tego dystansu między sacrum a wierzącym. Ta sprzeczność między transcendentalizdcją a int'/m'zacją sacrum wyraźnie unaoczni się nam. skoro porównamy, klimat Ewangelii Jana z atmosferą ewangelii synoptyków; np. Jezus Mateusza jest bardziej „ludzki", natomiast Jezus Janowy jest „obcy”, wyraźnie „nie z tego świata”, na co wskazuje już samo ujęcie Prologu tej Ewangelii. Sprzeczność tę możemy dostrzec wyraźnie również wtedy, gdy porównamy stosunek Izraelity do Jahwe ze stosunkiem buddysty do Buddy.

1

Trafnie pisze O. Russell. ..odkąd tylko powstała rellgia Jod-uoslkl. nurt indywidualny i nurt społecany iycia r«UK>Jnmo się nieustannie se sobą". Zob. B. Russell: WychouNtni* « NMflą, Warszawa 19W, s. U.

ił