62581 IMG94

119

Archeologia kulturoznawcza. Projekt dyskursu „negatywistycznego”

podobieństwo obserwowanego wycinka kultury, dzięki warunkowaniu systemowemu, umożliwia rekonstrukcję tej części układu kultury, który nie podlega obserwacji. Rekonstrukcje odwołujące się do tego rodzaju implikacji systemowych stanowiły cel badań „nowej archeologii”. Kreowana w ramach tego nurtu badawczego ontologia kultury legitymizowała nastawienie pozytywistyczne (S. Tabaczyński 1985). Wypada tu dodać, że pułapki analogii substytucyjnych kryją się w regułach kojarzenia magicznego wyrażonych w formule: „podobne stwarza podobne” i „część wyznacza całość”.

Innym rodzajem wnioskowania przez analogię jest sięganie do analogii strukturalnej. W przypadku tej procedury wychodzi się z założenia, że porównywanie podobieństw między kulturami jest możliwe nie wprost, ale za pośrednictwem pewnej koncepcji uzasadniającej sens dokonywanego porównania. Jest to wnioskowanie uwzględniające Arystotelesowskie tertium comparationis. Jeżeli fakt archeologiczny A uznajemy za podobny pod jakimś względem do faktu etnologicznego E, to musi istnieć X, które czyni to podobieństwo sensownym. W interpretacjach archeologicznych, w roli komparatywu, najczęściej występuje wiedza zdroworozsądkowa na temat kultury pierwotnej. W ten sposób garnek afrykański uchodzi za przedmiot tak samo waloryzowany kulturowo jak garnek tzw. kultury amfor kulistych, czy garnek średniowieczny. Oczywistość takiego przekonania wynika stąd, że w opinii przeciętnego uczestnika kultury nowożytnej (nie wyłączając archeologów) „kulturowa definicja” garnka jest uniwersalna, np. jego podstawowe funkcje są odwieczne, ustalone i nie budzą szczególnych wątpliwości.

Metodologia strukturalnego korzystania z analogii etnologicznych nie jest możliwa bez wskazania konieczności oraz sposobu przechodzenia z poziomu obserwowanych faktów archeologicznych na poziom teoretycznej struktury nadającej odpowiedni sens tym faktom. Ową strukturą może być konkretny kierunek badań etnologicznych legitymujący się uznanymi podstawami teoretycznymi, albo określona teoria kultury. Nietrudno zauważyć, że akceptacja takiego sposobu korzystania z dorobku etnologii dyskwalifikuje wszelkie wysiłki zmierzające do uzyskania „wielkiej perspektywy”, „kompletnej”, czy też „zupełnej” rekonstrukqi pradziejów kultury, chociaż cel taki przyświeca niektórym archeologom (por. np. A. Niewęgłowski 1995: 248). Obecnie bowiem nie istnieje jednolity paradygmat badań etnologicznych. Jeśli antropolog poważnie traktuje swoją etnologiczną tożsamość, to nie stwierdzi, że zajmuje się badawczo po prostu kulturą Pigmejów, albo po prostu strojem kurpiowskim. Etnolog postrzega przedmiot swoich badań przez pryzmat akceptowanego przez siebie modelu interpretacyjnego. Rzecz jasna, może on powiedzieć, że analizuje kulturę Pigmejów, ale nie jest w stanie badać tej kultury rekonstrukcyjnie lub „całościowo”. Obecnie konieczne jest wyraźne stwierdzenie, w jakim nurcie interpretacyjnym mieszczą się jego badania. Pluralizm w dziedzinie teorii kultury i różnorodność kierunków teoretycznych w etnologii nie pozwalają archeologom oczekiwać, że zostanie powołany model wyczerpującej rekonstrukcji dawnej kultury.

W archeologii, przynajmniej rodzimej, sytuacja jest zupełnie inna. Wynika ona z faktu, że badania archeologiczne stymulowane są założeniami tradycyjnego ujęcia kultury archeologicznej. Dlatego archeolog w pierwszej kolejności stwierdzi, że jest