33723 IMG92 (2)

Archeologia kulturoznawczn. Projekt dyskursu „negatywUtycznego" 117

o kulturze. Przypomnijmy tylko, że główna teza zwolenników obozu humanistycznego głosi, że w odczuciu przedstawiciela kultury nowożytnoeuropejskiej (w tym hadacza-archeologa) rzeczywistość interpretowana w duchu przyrodoznawstwa zawsze jest rzeczywistością „pierwszego stopnia”. Jest to w zasadzie diagnoza kultu-roznawcza stwierdzająca, że w metafizyce współczesnego Europejczyka obiektywną tkanką świata są zjawiska wytłumaczalne w ramach przyrodoznawstwa. Chodzi tu o tzw. zjawiska podmiotowo nie uwarunkowane, niezależne od czyjeś woli, nie opracowane przez żadną historyczną świadomość. Wobec tego w opinii przeciętnego „człowieka z ulicy” przedmiotem badań humanisty jest rzeczywistość „drugiego stopnia”. Jest tak, ponieważ na rzeczywistość tę składa się „nieobiektywna” sfera ludzkich wartości, dziedziny aksjologicznie nacechowane, świat wypełniony społecznie podzielanymi sensami. Nie wnikając tu głębiej w kwestię tego, że uznanie przyrodoznawstwa za probierz obiektywności również mieści się w określonym historycznie porządku kulturowym, wystarczy stwierdzić, iż w ramach wyłonionej tu opozycji ów świat opisywany przyrodoznawczo, zawsze podlega swoistemu uprzedmiotowieniu.

Tymczasem dla humanisty „rzeczywistością pierwszego stopnia” jest właśnie świat ludzkich wartości, gdyż nawet „obiektywne” uwarunkowania przyrodnicze, fizyczne, psychiczne, zawsze są już przez kogoś zinterpretowane, a więc mają sens podmiotowy. Jak wiadomo, rozwinięciem humanistycznego sposobu ujmowania zjawisk kultury był postulat F. Znanieckiego nawołujący do interpretacji kultury z uwzględnieniem tzw. współczynnika humanistycznego, a więc do opisu kultury zrelatywizo-wanego do porządku wartości właściwego dla badanego społeczeństwa (J. Kmita 1985, rozdz. 2). Trzeba jednak stwierdzić, że ogromna większość interpretacji archeologicznych skupia się na typowo przyrodoznawczym wskazywaniu „obiektywnych" przyczyn ludzkiego postępowania (H. Mamzer 1997: 39). Przyrodoznawca spogląda na wydarzenie „z boku” lub „z zewnątrz”. Można rzec metaforycznie, że nie pyta on badanych o zdanie. Inaczej w przypadku humanisty, który hołduje zasadzie „pytania o zdanie”. Zamiast „obiektywistycznych” wyjaśnień dąży on do rozumienia przesłanek zaistniałych zdarzeń kulturowych, stara się uchwycić ich sens przez pryzmat hipotetycznie rozpoznanych motywacji przedstawicieli badanych kultur.

Odwołajmy się do przykładu. Archeolog badający strukturę gospodarczą społeczeństw neolitycznych wyjaśnia ją posiłkując się rekonstrukcją zasobów ekologicznych potencjalnie pozostających do dyspozycji danej społeczności. Natychmiast dopuszcza się on kilku nadużyć. Zarówno pojęcie środowiska naturalnego jak i gospodarki nie jest równoważnikiem kulturowym wyobrażeń typowych dla badanych społeczeństw. Rekonstrukcja środowiska naturalnego, w jakim żyły grupy neolityczne, nie jest wszak odtworzeniem „ich” środowiska w sensie humanistycznym. Kolejną sprawą jest zasadność aplikacji pojęcia zachowań gospodarczych w stosunku do społeczeństw, w których raczej nie występuje wyodrębniona dziedzina ekonomiki. Zajęcia, będące z naszego punktu widzenia pracami gospodarczymi, w omawianych kulturach zapewne stanowiły również formę życia duchowego. Wobec tego rodzi się pytanie, jakiego rodzaju dobra były - z punktu widzenia człowieka neolitycznego -