62865 SDC11608

Wprowadzenie

Jednak jeszcze ważniejszą tezą Folanyiego jest ta, że liberalizm J gospodarczy wymaga od zwykłych ludzi rzeczy niemożliwych. Robot' i nicy, rolnicy 1 drobni przedsiębiorcy nie będą długo tolerować takiego I modelu gospodarczego, który co jakiś czas przynosi dramatyczne wa- j bania, bezpośrednio odczuwane przez te grupy. Mówiąc w skrócie, I urzeczywistnienie utopijnego marzenia neoliberalów o świecie bez I granic i wojen wymagałoby od milionów ludzi na świecie zmagania się - być może nawet co pięć czy dziesięć lat - z coraz dłuższymi 1 okresami, podczas których ich dochód zmniejszałby się co najmniej o połowę. Polanyi uważa, że wystawianie ludzi na taką próbę jest nie tylko niemoralne, ale wręcz niemożliwe. Jego zdaniem, w takim przypadku ludzie nieuchronnie zaczną się organizować w celu obrony ; przed wstrząsami w gospodarce.

Fbnadto, trwający ostatnio okres dominacji neoliberalizmu prowadził na całym świecie do coraz szerszych protestów, w czasie których ludzie przeciwstawiali się globalizacji i wstrząsom gospodarczym, które się z nią wiążą¹. W miarę narastania niezadowolenia ład społeczny staje się coraz trudniejszy do utrzymania i istnieje coraz większe ryzyko, że liderzy polityczni będą usiłowali odwrócić uwagę społeczeństwa, zrzucając winę na przeciwników zewnętrznych lub wewnętrznych. W ten sposób utopijna wizja neoliberalów - zamiast prowadzić do pokoju - pogłębia istniejące konflikty. Na przykład w wielu częściach Afryki niszczycielska polityka reform strukturalnych doprowadziła do dezintegracji społeczeństw, głodu i wojen domowych.

W innych rejonach świata w okresie, który nastąpił po zakończeniu zimnej wojny, pojawiły się wojowniczo nastawione, nacjonalistyczne reżimy, prowadzące agresywną politykę wobec sąsiadów, a także wobec własnych mniejszości etnicznych². W każdym zakątku świata, w którym występują ruchy zbrojne, niejednokrotnie opierające swą siłę na fundamentalizmie religijnym, do celów politycznych mogą zostać wykorzystane wstrząsy ekonomiczne i społeczne, jakie przynosi globalizacja. Jeżeli Polanyi się nie mylił, to takie przykłady chaosu i destabilizacji stanowią zapowiedź zjawisk znacznie bardziej niebezpiecznych.

Demokratyczne alternatywy

Chociaż Polanyi pisał Wielką transformację podczas drugiej wojny światowej, jednak nie porzucił optymistycznej wizji przyszłości. Uważał, że cykl międzynarodowych konfliktów może zostać przełamany. Kluczowe było tu, według niego, obalenie poglądu, zgodnie z którym życie społeczne powinno się podporządkować mechanizmowi rynkowemu. Gdy już wyzwolimy się z tej. „przestarzałej mentalności rynkowej", otworzy się przed nami droga, która pozwoli podporządkować demokratycznej polityce zarówno gospodarkę poszczególnych krajów, jak i tę ogólnoświatową³. Polanyi uważał Nowy Lad Roosevelta za model tych przyszłych możliwości. Reformy Roosevelta nie zmieniły tego, że amerykańska gospodarka była zorganizowana wokół rynków i aktywności rynkowej, ale nowo wprowadzony zbiór mechanizmów regulacyjnych umożliwił ochronę zarówno ludzi, jak i przyrody przed napięciami stwarzanymi przez siły rynkowe⁴. Dzięki demokracji możliwe było nałożenie na opiekę społeczną obowiązku ochrony ludzi w podeszłym wieku przed koniecznością pracy zarobkowej. Na podobnej zasadzie polityka demokratyczna rozszerzyła prawo robotników do zrzeszania się w związkach zawodowych dzięki Ustawie Wagnera. Polanyi widział w tych inicjatywach początek mechanizmu, za którego pośrednictwem społeczeństwo będzie, zgodnie z regutami demokracji, chronić ludzi i środowisko naturalne przed zagrożeniami niesionymi przez gospodarkę.

W skali globalnej Polanyi przewidział powstanie ogólnoświatowego porządku gospodarczego z dobrze rozwiniętym handlem i współpracą międzynarodową. Nie przedstawił co prawda pełnego planu dla takiego porządku, ale jasno sformułował jego zasad)" „wraz ze zniknięciem automatycznego mechanizmu waluty złotej władze państwowe staną przed możliwością porzucenia najbardziej ograniczającej je cechy absolutnej suwerenności, to jest niechęci do współdziałania w ramach struktur gospodarki międzynarodowej. Jednocześnie

XXXIX

1

Por. John Walton i David Seddon. Free Marktti and Food Riots: The Politia oj Global Adjustmcnt, Blackwell, Cambridge. Mass., 1994.

2

²⁴ Na temat poglądu, że wiele przykładów współczesnych konfliktów na świecie można wywieść z międzynarodowego reżimu gospodarczego, por. Michel Cossudovsky, The GbbaUsation cf Pointy: Impacts of IMF and World Bank Reforms, Third World NetWork, fcnang (Malezja) 1997.

3

Obsolete Market Mentality [Przestarzała mentalność rynkowa] to tytuł ważnego eseju Polanyiego z 1947 roku. którego przedruk można znaleźć w- Primitire. Arrbak. and Modem Eamomles: Essays of Karl Polanyi. jw.

4

¹⁽¹ Nowy Lad w rzeczywistości w bardzo niewielkim stopniu bntl pod uwagę Ochronę środowiska. Jednak kiedy ekolodzy zdobyli w późniejszym okresie wystarczającą silę polityczną, aby móc przeprowadzać reformy, instytucje takie jak Agencja Ochrony Środowiska [EnvironmentaI Protcction Agcncy] kierowały się modelem regulacyjnym wypracowanym w ramach Nowego Lądu,