63913 ScannedImage 3

jego historycznego rozwoju, stanowią już przedmiot analiz naukowych i są w ramach tych analiz zasadniczo — choć może nie zawsze w danym momencie — rozwiązywalne.

2. Socjologia religii w kontekście nauk o religii

W dziedzinie naukowych badań nad religią socjologia religii nie pretenduje do monopolu. Dlatego też konieczne jest ukazanie specyfiki socjologicznych rozważań nad religią. Posłuży temu szkicowy przegląd tych dyscyplin, które w zachodniej tradycji naukowej wykazywały zawsze zainteresowanie interesującym nas przedmiotem. Posługując się kryteriami metody i sposobu rozumienia przedmiotu wyróżniamy zatem:

—    nauki, których przedmiot stanowi wyłącznie religią,

—    nauki, dla których religią jest jednym z wielu przedmiotów badań.

Do pierwszej z wyróżnionych grup należą: religioznawstwo, historia religii, teologia. W drugiej grupie mieszczą się wszystkie te dyscypliny, które zajmują się człowiekiem i jego kulturą, a więc np.: filologie, nauki historyczne, nauki społeczne. Jest kwestią systematyki dokonywanej w ramach historii nauki, czy i w jakim stopniu w wymienionych jako drugie dziedzinach wiedzy doszło do tak wyraźnego wyodrębnienia się poszczególnych dyscyplin szczegółowych, że stały się one samodzielnymi naukami pierwszej grupy. W przypadku socjologii religii taki proces można wyśledzić, nie da się jednak tego powiedzieć odnośnie do psychologii religii, etnologii religii i geografii religii¹⁰.

Drugie istotne rozróżnienie dotyczy postawy podmiotu badającego względem przedmiotu badań. Możliwe są zatem:

—    religijna więź z danym przedmiotem,

—    neutralność wobec danego przedmiotu.

Teologię, a raczej teologa charakteryzuje istnienie więzi religijnej z określonym przedmiotem dociekań — Bogiem, objawieniem, zbawieniem, słowem bożym, itd. Religioznawstwo, historia religii, socjologia i etnologia religii nie

¹⁰ Aktualny raport o sytuacji psychologii religii odnaleźć można w Die Psychologie des 20. Jahrhunderts, Bd XV, 1979, ss. 69-136. Por. także W. Duprę, Religion in Primitive Cultures, 1975; A. de Waal Malefijt, Religion and Culture, 1968; M. Schwind (red.), Religionsgeographie, Wege der Forschung, tom CCCXCVII, 1975.

ustanawiają wprawdzie swego przedmiotu, niemniej jednak zachowują wobec niego postawę neutralną. Między tymi dwiema grupami istnieją postacie pośrednie, które trudno jest jednoznacznie przyporządkować, na przykład fenomenologia religii". Obydwa rozróżnienia można wyrazić w czteropolowej tabeli:

	Dyscypliny skoncentrowane wyłącznie na religii	Dyscypliny zajmujące się między innymi religią
Istnienie motywowanej religijnie więzi	Teologia	Pedagogika religii
z przedmiotem	Fenomenologia religii
Religijna neutralność	Religioznawstwo	Filologie
wobec przedmiotu	Historia religii	Nauki o kulturze Nauki społeczne
	Socjologia religii

Schemat ten pokazuje, że naukami pozostającymi w jakimś związku z socjologią religii są z jednej strony religioznawstwo i historia religii, z drugiej zaś filologie, nauki o kulturze i nauki społeczne. Nie istnieją natomiast żadne związki z teologią, ani też z wywodzącymi się z niej naukami. Nie oznacza to jednak, że w poszczególnych wypadkach ustalenia teologii nie mogą zostać pożytecznie wykorzystane, jeśli tylko mieszczą się one w perspektywie postępowania badawczego zakładającego procedury weryfikacji, co istotnie ma miejsce w przypadku sporej części badań z zakresu historii Kościoła i niektórych obszarów badawczych egzegezy.

Wzajemna obcość teologii i socjologii religii (podobnie jak i wszystkich innych nauk przejawiających neutralny stosunek do religii jako przedmiotu badań) wynika stąd, że teologia, jako jedyna spośród dyscyplin akademickich,

¹¹ Za klasyka uważany jest tutaj G. van der Leeuw, Fenomenologia religii, tłum. J. Prokopiuk, 1978, a w szczególności Epilegomena (109-112), ss. 768-798. Por. także J. Waardenburg, Reflections on the Siudy of Religion, 1978, ss. 185-247.

11