61821 skanuj0060 (44)

•wypowiedzi afatyka jest oczywisty. Oto jeszcze dwa przykłady dla ilustracji tego interesującego zjawiska: dobrze... o... o... o... (ij. odziana) dobrze jest... ma na głowie, znaczy .się te...; trzyma konia za... blisko za, znaczy za... ma... Chory nie od razu rezygnuje z poszukiwań, wprowadza coraz to nowe wyrazy, w których kontekście brakujący wyraz ma większe prawdopodobieństwo wystąpienia. Kontekst ten jest zresztą często mechaniczny, bo stanowi go zautomatyzowany zwrot nawykowy, którego funkcja jest taka sama, jak w rozmowie potocznej. Gdy i te zabiegi nic dają rezultatów, afatyk rozpoczyna szczegółowy opis, który znowu nie jest kompletny i prowadzi, jeśli uczestnik dialogu mu nie przerwie, do całkowitego przejścia na drugi ..lor". W tej sytuacji uzasadnione jest występowanie licznych wypowiedzeń ułamkowych.

Jeśli idzie o samą budowę wypowiedzenia (związki składniowe), to są one zachowane. Ta strona zatem wypowiedzenia, która należy ściśle do gramatyki, nic jest zaburzona. Możemy obserwować również i tu przewagę elementów formalnych, które pojawiają się i tam, gdzie nie są konieczne. Zbyteczne jest na przykład nawiązanie za pomocą spójnika łącznego też w wypowiedzi: Chłopaczek też porządnie... i leż do góry grają... Żona też jest Janina B... też żona moja.

Przeprowadzona powyżej analiza językoznawcza upoważnia [...] do następujących wniosków;

1.    W opisywanym przez nas wypadku z całą wyrazistością wystąpiły objawy afazji sensorycznej (czuciowej). Zniekształcenia języka przejawiały się przede wszystkim w leksyce oraz w systemie fonologicznym. Zachowana zaś została zdolność stosowania morfeinów pobocznych, z których słowotwórcze uzyskiwały niekiedy przewagę nad rdzeniami. System składniowy— w zasadzie — nic uległ uszkodzeniu (co nie oznacza oczywiście, że wypowiedzenia afatyku niczym szczególnym się nic wyróżniają).

2.    Należy pamiętać, że na obraz zmian językowych składają się nic tylko elementy zniekształcone, ale i zachowane, które mogą uzyskać przewagę ilościową, a także — co bardzo ważne — zmieniać w pewnym zakresie swoją funkcję. Stwierdzeniem tym nawiązujemy do wnikliwego sformułowania Baudouina de Courtenay: „...zboczenia językowe, w porównaniu z normalnymi zjawiskami językowymi, przedstawiają nic coś zupcluic nowego, ale tylko albo pewnego rodzaju rozrost chorobliwy (hypertrofiję) jednych pierwiastków kosztem innych, albo też zanik (atrofiję) pewnych pierwiastków” [9, 15). W odniesieniu do afazji powyższe uogólnienie należy uzupełnić: zniekształcenie jakiegoś elementu językowego nie oznacza na ogół jego braku w ogóle, lecz tylko niedobór, tak jak występowanie jakiegoś elementu nic jest jednoznaczne z zachowaniem jego wartości i funkcji.

3.    Opis przypadku dowiódł, że językoznawcza interpretacja wiele zyskuje, jeśli uwzględnia przedstawiony przez Jakobsona podział afazji na dwa podstawowe typy: zaburzenie selekcji przy względnie zachowanej zdolności do kombinowania znaków i zaburzenie kombinacji przy zachowanej na ogół selekcji i substytucji. Podział ten, jak się wydaje, w całej rozciągłości da się zastosować do tzw. centralnych typów afazji. W naszym przykładzie zachowanie zdolności do kombinowania było oczywiste, dowodzi tego charakter elementów zachowanych.

4.    Opisany wypadek był interesujący również z uwagi na stan fizyczny chorego. Mówił on dostatecznie donośnie, chodził swobodnie, co ułatwiało prowadzenie badań. Nie było także problemu, czy pewnych zjawisk, zwłaszcza fonetycznych, nic należy tłumaczyć znacznymi niedowładami lub apraksją narządów mowy, pozycją nieruchomą chorego, zmianami czucia w jamie ustnej itp.

Przypisy

¹    .Praca wykonana wspólnie z Marcelim Klimkowskim w ramach współpracy Katedry Języka Polskiego UMCS (kier. prof. dr Leon Kaczmarek) z Kliniką Neurochirurgii AM w Lublinie (kier. prof. dr mcd. Halina Koiniewska).

²    Zarzut podobny zgłasza także W. W. Iwanow [67, 70—95).

³    Problem ten był m. in. dyskutowany na Międzynarodowym Sympozjum w Erfurcie w 1959 r.. por. [206). — Po oddaniu niniejszego artykułu do druku ukazały się dwie polskie publikacje omawiające a fuzję ze stanowiska lingwistycznego, ni i ano w ide W. Doroszew -.kiego 130,1—17J oraz M. Maruszewskiego, H. Mierzejewskiej (131, 73—103).

⁴    T nzeba zaznaczyć jednak, że chory często kontynuuje rozpoczętą wypow iedż, nic zwracając uwagi na kierowane do niego słowa. Zmiana tematu rozmowy następuje zazwyczaj po specjalnym apelu: „Panie U."

⁵    Zjawiska :e należy zaliczyć do przejęzyczeń, których analizę podał Z. K lemensicwicz [101,173—1791; ostatnio także Z. Kruszelnicka [lila, przyp. Red.). Dalsze badania pozwolą na ustalenie także innych powiązań między afazją a patologią mowy potocznej.

'■ Na ogól podpowiadanie nic ułatwia znalezienia odpowieduiego wy razu.

7    Podkreślenia nasze (JK. i MK).

⁸    Oba typy zamian wydziela Jakobson [69, 60).

⁵ Znak (—) wskazuje, że fragment wypow iedzi afatyka był niewyraźny, tak że nie udało się jej w całości zapisać.

¹⁰    Później okazało się. że przyczyna wypadku była inna.

¹¹    Miejscowość w pobliżu Lublina.

^l- O tym traktuje szczegółowo A. R. Lurija, por. [122, 125—145; 123,87—103J.

¹³ Terminy T. Milewskiego (136,23J.

117