66266 IMGh69 (2)

ogólnych, to tym samym szkolnictwo wypełnia funkcje rozdzielania młodzieży między stanowiska pracy. A że ze stanowiskiem pracy wiąże się zajmowanie określonej pozycji społecznej, szkoła wykonuje funkcję rozmieszczania ludzi w strukturze społecznej. Jeżeli, statystycznie sprawę ujmując, do lepszych szkól trafiają dzieci z rodzin, w których bądź przywiązuje się wielką wagę do karier edukacyjnych dzieci, bądź które stać na ponoszenie wydatków związanych ze zdobywaniem lepszego wykształcenia (albo jedno i drugie), to szkolnictwo służy — powtórzmy: statystycznie — odtwarzaniu struktury społecznej.

Wśród funkcji pełnionych przez szkoły za pośrednictwem realizacji programu nauczania są m.in.:

—    reprodukcja porządku społecznego, w tym stosunków władzy, zapewnienie dominacji pewnej kultury, przygotowanie do społecznie ustalonych ról związanych z płcią;

—    utrzymanie tożsamości społeczeństwa lub narodu, a więc poczucia wspólnoty wewnątrz grupy i poczucia odrębności wobec innych grup;

—    przekazanie wspólnych wszystkim obywatelom elementów kultury (tylko absolwenci polskich szkół zrozumieją, kogo miał na myśli rozmówca, gdy wspomniał o trzech wieszczach);

—    selekcję i rozmieszczenie kadr;

—    przekazanie wiedzy naukowej;

—    uspołecznienie wychowanków;

■-*“ koordynowanie i syntetyzowanie wpływów wychowawczych wewnątrz szkoły i spoza szkoły.

Od twórcy programu należy oczekiwać, że świadomie dążyć będzie do tego, by jego program pomógł szkole wypełniać określone funkcje. Albo że zrozumie, czemu — choćby wbrew intencjom — program posłuży.

CEL-IDEAŁ

Często spogląda się na szkołę (i nauczanie) jako na instrument urabiania uczniów według pewnego wzorca, ideału, do którego powinni zdążać pod względem umysłowym, fizycznym i charakteru. W zależności od wyznawanej ideologii żąda się, żeby kształcenie szkolne „wyprodukowało” dobrego Polaka, dobrego katolika, dobrego obywatela, demokratę, przyjaciela środowiska naturalnego, człowieka mądrego, kulturalnego, tolerancyjnego itd.

Cel-ideał rodzi się z ideologii i ma służyć jej upowszechnianiu i umacnianiu. Mogą to być ideały takie jak wyliczone powyżej, mogą być i inne, takie jak wyliczone poniżej, pamiętajmy tylko, że daleko niepełna to lista:

—    człowiek dostosowany do społeczeństwa (do ról zawodowych i społecznych);

—    człowiek przygotowany pod względem intelektualnym, fizycznym i charakteru do przekształcania świata materialnego i społecznego;

—    człowiek, który przejął dziedzictwo kulturowe (cywilizacyjne, naukowe);

—    człowiek wszechstronnie rozwinięty.

W polskim piśmiennictwie dydaktycznym popularność uzyskał cel-ideał ^kształcenia ogólnego zaproponowany przez Wincentego Okonia¹. Od strony rzeczowej ideał ów obejmuje opanowanie przez ucznia podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce, przygotowanie do działalno-jci praktycznej oraz ukształtowanie naukowych przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako całość. Od strony podmiotowej na ideał składają się: ogólny rozwój sprawności umysłowej i zdolności poznawczych, kształtowanie potrzeb, motywacji, zainteresowań i zamiłowań oraz wdrożenie do samokształcenia.

Mając na uwadze względy praktyczne, na cel, w takim rozumieniu, konstruktor może patrzeć jako na wzorzec, według którego dobiera materiał i organizuje proces kształcenia (czyli urabia wychowanka), albo ideał, do którego pragnie wychowanka zbliżyć i w tym celu uczy go wybranego materiału w określony sposób.

Wyobraźmy sobie, że wśród kilku ideałów, którymi kieruje się konstruktor programu, znalazły się „ukształtowanie osobowości demokratycznej” albo ..przygotowanie do demokracji”. Zapewne nikomu nie udałoby się sporządzić wyczerpującego i dokładnego wizerunku osobowości demokratycznej i uczynić z niego sztancy do odciskania stosownego deseniu na osobowości wychowanków. Natomiast sens tego ideału pozwoliłby konstruktorowi po pierwsze, dobierać obiekty poznania i wybierać sposób kształcenia. Na przykład tak:

—    historia instytucji demokratycznych,

kształt ustrojowy uznanych za demokratyczne państw w różnych epokach, demokratyczna organizacja i sposób funkcjonowania władzy,

—    wybory,

—    odpowiedzialność prawna i moralna osób wybieranych i wybierających,

—    wynajdywanie cech wskazujących na wyższość demokracji nad każdą inną formą ustrojową.

—    prowadzenie gier dydaktycznych symulujących totalitarne i demokratyczne państwa i instytucje,

—    wycieczki w celu zapoznawania się z funkcjonowaniem instytucji demokracji lokalnej ¹ organizacją nadzoru nad lokalnymi instytucjami władzy wykonawczej,

—    dyskusje z naciskiem na ich demokratyczny przebieg,

—    staranne zaprojektowanie i wcielenie w życie samorządności w klasie i w szkole.

Po drugie, wskazałby, jak naświetlać materiał nauczania (czyli jakich informacji o obiekcie poznania dostarczyć lub umożliwić uczniom samodzielne ich wydobycie) i jak wykorzystać bieg zwykłych wydarzeń w klasie i w szkole.

W pierwszym wypadku nauczyciel mógłby włączyć do materiału nauczania unieważnienie przez rząd i przy użyciu siły wyborów w Algierii, które wygrali fundamentaliści islamscy, i uczynić z tego przedmiot dyskusji, czy w obronie demokracji można sięgać po środki niedemokratyczne. W drugim zaś, przy okazji zapoznawania uczniów z dojściem Hitlera do władzy nauczyciel mógłby skupić proces dydaktyczny na wykorzystaniu instytucji i praw demokratycznych dla obalenia demokracji.

385

1

w okoń Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Warszawa 1987. PWN.