66581 SNB13926

11.1.4.2.3. Perspektywa jako czynnik wychowania

Codzienna praktyka opiekuńczo-wychowawcza wskazuje wyraźnie, te aby#. ność wychowanków, jej intensywność i kierunek, ich samopoczucie, almosfe życia w zespole oraz wiele innych komponentów procesu opiekuńczo-wychowsu. czego zależą w dużym stopniu od tego, czego świadomie oni oczekują, co przewidują w odniesieniu do siebie bezpośrednio lub pośrednio w najbliższej, niedalekiej i dalszej przyszłości. Znane są liczne przykłady wagarów uczniowskich z powodu oczekującej ich w szkole niedostatecznej oceny, jak również ich wzmożonej aktywności nad lekcjami i chętnego w nich uczestnictwa wówczas, gdy spodziewają się powodzenia, życzliwości nauczyciela, pozytywnej atmosfery w klasie itp.

W tym ostatnim przypadku właśnie dobrze przygotowana praca domowa daje uczniowi podstawę do oczekiwania powodzenia na lekcji. Są to przykłady wychowawczego działania najbliższej perspektywy na wychowanków. Podobnych przykładów wskazujących na określone skutki różnych najbliższych, średnich i dalszych perspektyw można przytaczać wiele. Potwierdzać one będą zawsze ich dodatni lub ujemny wpływ na ludzi, zależnie od tego, czy są one pozytywne, nagradzające czy też negatywne, karzące lub obojętne.

Makarenko byl właśnie tym pedagogiem, który dostrzegał opiekuńcze i wychowawcze wartości perspektywy człowieka, wykorzystywał je w swej pracy pedagogicznej i opisał analizując wymienione trzy rodzaje perspektyw w procesie wychowania oraz wskazał, jak należy je wykorzystywać w praktyce^x. Według niego praca wychowawcza polega na wyzyskiwaniu istniejących i dostrzeganych perspektyw, wskazywaniu nowych i na stopniowym przygotowywaniu bardziej wartościowych, a „niepowodzenia w pracy wielu zakładów wychowawczych, domów dziecka i kolonii są wynikiem słabych i niewyraźnych perspektyw”⁵'. Czym zatem jest perspektywa i dlaczego wiążemy ją z wychowaniem przez opiekę? Przed udzieleniem odpowiedzi na to pytanie konieczne jest pewne uściślenie tego pojęcia.

Pomijając tu wiele możliwych rozgraniczeń należy wskazać na dwa podstawowe. O perspektywie można mówić w sensie obiektywnym, potencjalnym, przy nieświadomości jej istnienia ze strony podmiotu oraz w znaczeniu subiektywnym. gdy podmiot jest jej w określonym stopniu świadomy. Makarenko posługiwał się pojęciem perspektywy w tym drugim znaczeniu, bowiem tylko w tym sensie mogła ona odgrywać określoną rolę w wychowaniu. Nie sformułował on jednak jakiejś uściślonej definicji tego rodzaju perspektywy. Pozostaje tylko zacytować

⁵⁰    Ibidem, s. 72—80.

⁵¹    Ibidem, s. 73.

niektóre jego interesujące i wymowne wypowiedzi, dotyczące tego pojęcia w kontekście wychowania. „Istotnym bodźcem życia ludzkiego jest jutrzejsza perspektywa [...]. Wychować człowieka to znaczy dać mu poczucie perspektywy”⁵². „Linie perspektywiczne mają ciekawą właściwość. Przyciągają one uwagę człowieka ogólnym obrazem zadowolenia, ale zadowolenia jeszcze nie istniejącego”⁵³. ..Wychowanek, który nauczył się zadanej lekcji, budzi się zawsze z dobrą perspektywą’’⁵⁴.

Na podstawie dotychczasowych rozważań można powiedzieć, że tego rodzaju perspektywa jest antycypacją związanej bezpośrednio lub pośrednio z podmiotem nie istniejącej aktualnie rzeczywistości, która ma realne szanse aktualizacji w najbliższej, niedalekiej (średniej) i dalszej przyszłości. Jest oczywiste, że tak rozumiana perspektywa może być dodatnia lub ujemna. Perspektywę dodatnią należy zaliczyć do bardzo ważnych potrzeb psychicznych człowieka, a jej zaspokajanie w sposób pozwalający na realizację celów i- zadań społeczno--moralnych jest doniosłym elementem wychowania przez opiekę. W tym zakresie Makarenko sformułował szereg metodycznych wskazań i postulatów.

—    W codziennej pracy opiekuńczo-wychowawczej należy mieć na uwadze i tworzyć wychowankom perspektywy bliskie, średnie i dalekie, a kierunek tej pracy winien przebiegać od tych najbliższych do najdalszych.

Pierwszym i podstawowym warunkiem wytworzenia wychowankom bliskich, pozytywnych perspektyw jest optymalne zaspokojenie ich różnorodnych potrzeb, dodatnia atmosfera opiekuńcza, a zwłaszcza atmosfera życzliwości i bezpieczeństwa, właściwa organizacja życia placówki opiekuńczo-wychowawczej, planowość i ład w jej funkcjonowaniu. W takim bowiem układzie wychowankowie wiedzą, czego mogą się spodziewać w najbliższych godzinach i dniach. Te wyobrażenia, oczekiwania nadchodzących pozytywnych zdarzeń są — najogólniej mówiąc — tymi bieżącymi, krótkoetapowymi wartościami opiekuńczo-wychowawczymi.

—    Stwarzanie perspektywy trzeba zatem opierać na zaspokajaniu potrzeb i motywów osobistych wychowanka i stopniowo łączyć z nimi realizację przyszłych zadań i celów społecznych o coraz szerszym zakresie tak, aby wytworzyła się między nimi jak najdalej idąca zbieżność i harmonia. Na tych zabiegach polega podstawowy problem pobudzania aktywności samowychowawczej wychowanka i jego moralnego wychowania.

_ Wychowankowie, którzy wzrastali w warunkach demoralizujących, wytworzyli sobie najczęściej układ negatywnych społecznie perspektyw. W warunkach placówki opiekuńczo-wychowawczej zachodzi potrzeba ich eliminacji

⁵² Ibidem, s. 72. » Ibidem, s. 75. ⁵⁴ Ibidem, s. 76.