66967 P1190064

miłości, gdyż w wielu wypadkach mamy do czynienia z jedną boginią (rzadziej bogiem) wegetacji, życia, płodności, miłości itd., szczególnie w religiach dawnego Bliskiego Wschodu, np. Astarte i Kybele.

Wśród licznej grupy bogów wiedzy i mądrości można wyróżnić zarówno bóstwa wiedzy w ogóle, jak i bóstwa poszczególnych jej przejawów. Do pierwszych należała grecka Atena i rzymska Minerwa; hinduski Ga-nesia, wyobrażany z głową słonia; egipski Tot; babiloński Nebo (Nabu), syn Marduka, właściwie już stare bóstwo akadyjskie; celtycki Ogmios, czczony u Irlandczyków jako Ogma mac Elathan („Ogma, syn wiedzy’’); japoński Temman. U Indian najbardziej znaną postacią był meksykański Kecalkoatl i jego odpowiednik u Mayów — Kukulkan. Przykładem bóstw drugiego typu jest egipski Thot, wynalazca pisma; babiloński Nabu, patron wymowności i umiejętności pisarskich (jest on „pisarzem wszystkiego”, nosicielem „tablic losu”); Ogmios, patron wymowy; iryjski Ogma mac Elathan, patron sztuki pisania.

Ważną rolę w dawnych religiach odgrywały również bóstwa wojny i bóstwa pokoju, a to ze względu na liczne konflikty zbrojne między ludami. Obok znanych nam greckiego boga Aresa i rzymskiego Marsa, bogini-wojowniczki Ateny, perskiego Mitry, czczonego przez legionistów rzymskich za czasów Cesarstwa, a wreszcie hulaki i pieniacza, symbolu mocy i pijaństwa, hinduskiego Indry — wśrto wymienić jeszcze bóstwo japońskie Hacimana, chińskie Kuan-ti, babilońskiego Nergala (boga śmierci na wojnie), również babilońskiego Ninurtę — znanego nam już jako boga polowania, asyryjskiego Assura i Szulmanu, egipską Neit (Nit) z Sais i kanaanejskiego Baala. Bogiem wojny był również Jahwe (np. Exodus XV, 3 Jozue X, 14; Deuteronomium, VII, 20; Psalm XXIV, 8).

Z innych kultur wymieńmy lamaistycznego Beg-tse; meksykańskiego Wicilopocztli, przedstawianego ze strzałami i tarczą, wreszcie germańskiego Woda na (Wotan, Odyn) i Ziu (Mars-Ziu) oraz bóstwa celtyckie: boginię Badb, wyobrażaną jako wrona, zwaną także Cathubodoe; boginię Gallów Ncmetonę i boginie Irów (dawnych Irlandczyków) Badbcatha i Morrigan. Istnieli również bogowie poszczególnych faz wojny, jak np. grecka Nike, bogini zwycięstwa.

Oprócz bóstw profesjonalnych (opiekunów zawodów) i bóstw funkcjonalnych (opiekunów czynności) istniały także bóstwa opiekuńcze terytoriów i grup społecznych oraz poszczególnych ludzi; bóstwa te trudno poklasy-fikować. Co począć np. z bogiem tybetańskim gSen--lha-od-dkar, patronem okręgu gSen-rabs-mi-bo, i całą podobną kategorią bóstw? Aczkolwiek od biedy można by bóstwa opiekuńcze przydzielić do poszczególnych innych kategorii bogów (np. bóstwa grup społecznych do bogów profesjonalnych itp.), to jednak trzeba pamiętać, że grupa ta wyodrębnia się, wyłamuje z dotychczasowej klasyfikacji, ponieważ wchodzi tu w grę inna zasada podziału. Jest to podział już nie według przedmiotu czci, a więc według tego. co się czci, lecz według zasady, kto oraz gdzie czci.

Do bóstw opiekuńczych zaliczamy:

—    bogów poszczególnych ludzi („aniołów stróżów", daimoniony),

—    bogów rodzinnych (np. rzymskie Pena ty, Hestia czy Janus, różni opiekunowie ogniska domowego, drzwi, progów itp.) oraz związaną z tym kategorię duchów przodków, czczonych np. w Chinach, znanych także i w Rzymie jako Lary czy w Japonii jako Udzi-gami (bóg miejsca pochodzenia rodziny, pierwotnie bóg plemienia),

—    bogów miast i wsi, np. fenlcki Melkart, bog-pa-

129

9 — Trełć wlernA...