67744 skrypt 18

9. „Słowo o wyprawie Igora” na tle ówczesnej literatury

„Słowo o wyprawie Igora” stanowi czołowe miejsce w piśmiennictwie staroruskim epoki kijowskiej. Jest to zabytek odosobniony, jakby przeciwstawiający się swoją osobliwą formą i wyrazem ideowo-artystycznym wszystkiemu, co dotąd na Rusi pisano.

„Słowo ...” odzwierciedla jeden z najtragiczniejszych epizodów walk książąt ruskich z najazdami Połowców, które nękały Ruś w drugiej poło9wie XII wieku. Ten epizod znany jest z dw^róch latopisów stanowiących dalszy ciąg „Powieści minionych lat”: kijowskiego kijowskiego i suzdalskiego.

Przedstawiony w' nim przebieg wypadków' jest następujący. Wielki książę kijowski Świętosław W^;siewołowicz w sojuszu z kilku innymi ruskimi książętami stoczył w 1184 roku zwycięską bitwę z połowcami o zamierzał wznowić wspólny atak w lecie 1185 roku. Jednak czterej młodzi książęta ziemi siewierskiej: Igor Światosławowicz, brat jego Wsiew^rołod, syn Władimir i bratanek Światosław^r, postanowili na własną rękę wyprawić się na Połowców' i w ten sposób ubiec księcia kijowskiego. Po pierwszym zwycięskim starciu, wojsko Igora poniosła straszliwą klęskę. Wszyscy czterej książęta dostali się do niew^roli. a wojsko zostało wybite niemal całkiem. Połow^rcy rzucili się na stojąca otworem ziemię ruską. Palili wsie, uprowadzali niewiasty, grabili domy. Dopiero na wieść o gromadzeniu posiłków przez Św'iętosław^ra, cofnęli się na step. Igor natomiast, po pewnym czasie zdołał zbiec z niewoli i uciec na Ruś. Syn jego także wrócił, ale kilka lat później, wraz z żoną, która była córką chana połowieckiego Kolczaka.

Ze wszystkich utworów literatury okresu kijowskiego „Słowo...” z największą siłą wyrazu wciela w obrazy poetyckie ideę walki o ziemię ruską, o jej jedność. Zwraca uw^ragę także kunsztowna, nie mająca odpowiedników w literaturze staroruskicj kompozycja dzieła. Te niezwiązanc ze sobą tokiem narracji, przerywane dygresjami, z niemal lakoniczną zwięzłością podane epizody, trzymają w rosnącym napięciu czytelnika czy słuchacza. Pozostaje także pod silnym wpływam ustnej poezji ludowej.

Wyraźny jest ścisły związek „Słowa...” ze staroruską, a poprzez nią i bizantyjską tradycję literacką. Ten związek świadczy o wysokim poziomie kultury literackiej autora. Badania przeprowadzone przez uczonych, wskazały liczne zbieżności w zakresie zwrotów frazeologicznych obrazowania między „Słowem...” a „Opowieścią o zburzeniu Jerozolimy” i wieloma innymi utworami tamtej epoki. Świadczą one o gruntownym opanowaniu przez autora „Słowa...” zasobów środków stylistycznych epoki. Zostały wykazane zbieżności frazeologiczne miedzy „Słowem..” a współczesnymi mu latopisami. Wreszcie nie ulegają wątpliwości powiązania między retorycznym stylem uroczystych homilii ruskich (Iłarion, Kisił, Turowski), a pewnymi cechami występującej w niektórych partiach „Słowa...” wyszukanej frazeologii, jak antytezami, paralclizmem. personifikacjami oderwanych pojęć, niektórymi typami metafor i porównań itp. Słowo jest dziełem na wskroś oryginalnym, o oryginalności zaś jego środków stylistycznych decyduje przede wszystkim bliski związek z żywym nurtem ustnej poezji i tradycji ludowej.

Widać to wyraźnie we wspólnym zasobie środków stylistycznych, których, poza znikomymi wyjątkami, nie spotykamy w innych zabytkach piśmiennictwa staroruskiego. Dotyczy to przede wszystkim stałych epitetów' typu: jasne słońce, rącze konie, szary w'ilk, czarny całun. Sztandarowym przykładem związku z poezją ludową, jest płacz Jarosławny. Zaw-iera typow^re elementy wyróżniające tę poezję, jak wątek przemiany w ptaka, aby dosięgnąć ukochanego i apostrofa do żywiołów' (wiatru, w'ody, słońca).

„Słowo o wyprawie Igora” jest eposem rycerskim. Wskazują na to następujące cechy utworu: temat, dotyczący doniosłego wydarzenia narodu i jego bohaterów, uroczysty, podniosły ton, barwny język patetyczność, rycerskość. Narrator jest wszechobecny i