62191 skanuj0071

Zdaniem C. Masłach wypalenie zawodowe nie jest zjawiskiem jednolitym składają, się nań trzy względnie niezależne stany psychiczne:

Wyczerpanie emocjonalne definiowane jest jako obniżenie się zasobów energii, utratę sił, czemu towarzyszy często uczucie fizycznego zmęczenia i bezsenność. Osoba doświadczająca wypalenia się czuje, że nie jest w stanie dłużej funkcjonować na dotychczasowym poziomie, zachowywać się zgodnie z pełnioną rolą zawodową. W przypadku nauczyciela mamy do czynienia z brakiem emocjonalnego zaangażowania w nauczanie i kontakty z uczniami, poczuciem życia w stałym napięciu, presj i czasowej, zmęczeniu.

Depersonalizacja jest rozumiana jako tendencja do występowania obojętnych lub negatywnych odczuć i postaw wobec osób potrzebujących pomocy, kiedy na skutek zmęczenia doradca zaczyna traktować przedmiotowo swoich podopiecznych. Nie może oprzeć się wrażeniu, że radzący się i ich rodziny obciążają winą za swoje problemy samego doradcę. Chcąc zachować równowagę psychiczną nauczyciel odcina się od zbyt wyczerpującej go sytuacji poprzez „zimne” traktowanie uczniów, nieangażowanie się w ich problemy. Doradca nie potrafi wytworzyć przyjaznej atmosfery, trudno mu zrozumieć radzącego się. Zaczyna nerwowo reagować na problemy emocjonalne innych.

Trzecim elementem wypalenia się jest poczucie niskich osiągnięć, małej skuteczności własnego działania oraz brak satysfakcji osobistej z wyników swojej pracy. Jego istotą jest negatywna ocena własnej aktywności zawodowej, powodująca poczucie klęski, obniżanie produktywności, nieumiejętności poradzenia sobie z obciążeniami; Nauczyciel zaczyna czuć, iż coraz mniej potrafi, nie nadąża za postępem wiedzy, coraz gorzej naucza, nie radzi sobie z problemami wychowawczymi, Praca nie daje mu żadnego zadowolenia, a w szkole czuje się coraz mniej potrzebny. Niedaleko stąd do zwątpienia o celowości wyboru zawodu i gorzkich myśli o zmarnowanych latach¹.

Koncepcja trójfazowego modelu wypalenia się zawodowego jest chyba najczęściej przyjmowana w opisach tego zjawiska w literaturze przedmiotu².

Wypalenie zawodowe nie pojawia się z dnia na dzień - jest procesem złożonym, dochodzi w nim do skumulowania się wielu symptomów, informujących

0    pogłębiających się problemach. Wyróżniamy wśród nich cztery typy objawów:

1.    W sferze psychicznej: negatywny obraz własnych umiejętności; negatywny stosunek do uczniów i ich rodziców; negatywna ocena oddziaływania szkoły; zanik zainteresowań problematyką zawodową; ucieczka w fantazje; trudności z koncentracją uwagi.

2.    W sferze emocjonalnej: poczucie bezsilności; przygnębienie; użalanie się nad sobą; pobudliwość; znerwicowanie; poczucie braku uznania.

3.    W sferze fizyczne]: zmęczenie i podwyższona skłonność do zachorowań; trudności wegetatywne (serce, oddychanie, trawienie), bóle głowy, napięcia mięśni; zakłócenia snu; wysokie ciśnienie krwi.

4.    W sferze społecznej: zanik dotychczasowego zaangażowania; utrata chęci pomagania uczniom mającym trudności, problemy; ograniczanie kontaktów z rodzicami uczniów; ograniczanie kontaktów z kolegami (koleżankami);

- narastanie konfliktów w życiu prywatnym; niedostateczne przygotowanie się do zajęć dydaktycznych³.

Jako główną przyczynę syndromu wypalenia zawodowego C. Masłach wskazuje niezgodność między osobą a środowiskiem pracy. To niedopasowanie może się przejawiać w sześciu obszarach:

•    zbyt duże obciążenie pracą - występuje, gdy pracownikowi stawia się zbyt duże wymagania przekraczające jego możliwości, gdy oczekuje się od niego, by wykonał zadanie w zbyt krótkim czasie bądź wykonał za dużo pracy w danej jednostce czasu;

•    brak kontroli i współdecydowania - jest to sytuacja, gdy pracownik ma ograniczoną możliwość (lub jej brak) wpływania na wykonywaną pracę, gdy podlega sztywnemu monitoringowi bądź pracuje w chaotycznych warunkach, a uzyskiwane efekty, które podlegają ocenie, są z reguły niewspółmierne do włożonego wysiłku;

•    niedostateczne wynagrodzenie - ma miejsce wówczas, gdy gratyfikacja za wykonaną pracę jest nieodpowiednia. Jest to wyraz braku uznania, deprecjonujący zarówno pracownika, jak i wykonaną przez niego pracę;

•    rozpad wspólnoty — występuje wtedy, gdy pracownik traci sens pracy, gdy narastają nierozwiązane konflikty wśród pracowników i zanika gotowość do podtrzymywania pozytywnych relacji interpersonalnych;

•    brak sprawiedliwości — pojawia się, gdy funkcjonowanie struktur organizacyjnych nie jest oparte na wyraźnych regułach i zasadach zapewniających utrzymanie wzajemnego szacunku i uznania. Z reguły dotyczy nierównomiernego rozłożenia obciążeń w pracy, czy niesprawiedliwego podziału płac;

•    konflikt wartości — występuje w sytuacji, gdy pracownik po to, by dobrze wykonywać swoją pracę postępuje niezgodnie z posiadanymi wartościami i przekonaniami, zachowuje się nieetycznie, zmuszony jest kłamać lub oszukiwać pomimo, iż uważa te zachowania za naganne⁴.

J. Wojciechowska uważa, że wypalenie powstaje w wyniku oddziaływania czynników zewnętrznych związanych z warunkami i wymaganiami pracy oraz czynników wewnętrznych ujawniających się w postaci predyspozycji

167

1

   W. Kozłowski, Gdy braknie energii i chęci do pracy..., Nowa Szkoła, 2005, nr 9, s. 32.

2

   C. Masłach, Wypalenie się: utrata troski o człowieka, (w:) P. Zimbardo (red.), Psychologia

1    życie, Warszawa 1994, s. 623.

3

   B. Śliwerski, Wypalenie zawodowe nauczycieli (w:) J. Kropi wnicki (red.), Szkoła a wypalenie zawodowe, Zielona Góra 1999, s. 10.

4

   N. Ogińska - Bulik, Stres zawodowy w zawodach usług społecznych, Warszawa 2006, s. 74-75.