69143 obraz
5

łów — nie znaczy to wcale, iżby Słowianie zachodni w pewnym okresie nie mieli także świątyń z wizerunkami bóstw, zgodnie z tym, co mówią źródła. Podobnie też i Persowie w pewnym momencie zaczęli wyobrażać ikonograficznie swoje bóstwa naśladując przy tym wzory egipskie (Ahuramazda) lub babilońskie (Anahita: Berossos u Klemensa z Aleksandrii, Protreptikos, 5.65, 1, Stahlin, por. Herod., 1. 131). I sam Tacyt wymienia co najmniej jedną świątynię germańską, mianowicie bogini Tamfany u Marsów (templum quod Tamjanae vocabant, Annal., 1.51), która, jeżeli rzeczywiście istniała, reprezentuje wprowadzenie nowych form sakralnego budownictwa, prawdopodobnie pochodzenia rzymskiego. Tak samo też pogańskie świątynie Słowian bałtyckich dadzą się wytłumaczyć przenikaniem obcych wpływów kulturalnych. Od Tacyta do Thietmara upłynęło niemal tysiąclecie, które dla świata germańskiego stanowi, między innymi, radykalną transformację religijną spowodowaną przyjęciem chrześcijaństwa. Ale i światu słowiańskiemu millenium to przyniosło głębokie przemiany cywilizacji, mimo że religia pozostała pogańska. Zresztą i u Germanów północnych, którzy pozostali poganami, pojawia się w pewnym momencie typowy zespół kultowy, świątynia-posąg bóstwa, a wielka świątynia pogańska w Uppsali, taka jaką opisał Adam z Bremy (V1.26), bogato zdobiona złotem, z trzema posągami — Thora, Wodana (Odyna) i Frikka (Freyra), stanowi znamienny odpowiednik słowiańskich świątyń w Rethrze (Radgoszcz), Szczecinie i Arko-nie, z których każda zawierała posąg swego boga — Zuarasiza, Trzygłowa i Swiętowita.

Nie tylko wizerunki bóstw, ale i same świątynie Słowian bałtyckich opisali kronikarze z taką precyzją szczegółów, że trudno doprawdy byłoby uznać te opisy za czczy wymysł. Przytoczyliśmy już wyżej dokładny opis świątyni Swiętowita w Arkonie, zbudowanej w kwadrat — opis zawarty w Kronice Saxona Grammaticusa (XIV, s. 564 i nast.); stwierdziliśmy także, że opis ten zgadza się z tym, co ujawniły badania archeologiczne, przeprowadzane na wyspie Rugii przez C. Schuchhardta, który dokładnie na miejscu dawnej Arkony znalazł ślady kwadratowej budowli z wewnętrznym ośrodkiem utworzonym z czterech ustawionych w kwadrat słupów ^58>. Podobnie też i pozostałości świą-

I.yni pogańskiej w Uppsali [Gamla Uppsala] odkryte pod chrześcijańskim kościołem z XII w.⁵⁹ mają — o ile udało się te ślady odczytać — kształt kwadratowy i konstrukcja wydaje się bardzo zbliżona do świątyni w Arkonie⁶⁰. Odkrycia te potwierdzają istnienie prawdziwych świątyń pogańskich u Słowian zachodnich (przy czym dosyć prawdopodobna wydaje się ich genetyczna zależność od świątyni germańskiej w ogólniejszych ramach nordyckiej jedności kulturowej⁶¹). Wszystko to jest tak oczywiste, że nawet Wienecke zmuszony jest to uznać; ale tylko w tym, co się tyczy niewątpliwych odkryć archeologicznych, a więc Słowian bałtyckich i ich świątyń, nadal natomiast zaprzecza istnienia świątyń u Słowian wschodnich ⁶², a iw odniesieniu do zachodnich zgadza się wprawdzie z istnieniem samych świątyń, ale przeczy istnieniu wizerunków bóstw, trwając przy swym krytycznym stosunku do wiarygodności świadectw i odrzucając naturalną, organiczną współzależność między świątynią a wizerunkiem bóstwa.

Do czegóż w takim razie miałyby służyć te świątynie, Na pewno nie były tylko miejscami zgromadzeń o charakterze świeckim, jak np. wspólnych uczt⁶³, ani też wyłącznie skarbcami, w których przechowywano dary wiernych i łupy wojenne zdobyte na wrogach ⁶⁴, lecz także — przyznaje to Wienecke — musiały służyć do celów ściśle sakralnych i obrzędowych, mógł to być jednak kult bez wizerunków bóstwa, oddawanie czci jakiemuś przedmiotowi należącemu do bóstwa lub bóstwo reprezentującemu: np. siodło Trzygłowa w Szczecinie (Ebbo, II, 13), tarcza Jarowita (Gerowita) w Wolegoszczu (Wolgast), (Herbord, III, 6; Ebbo, III, 8)⁶⁵, siodło, uzda i miecz Swiętowita w Arkonie (Saxo, XIV, s. 564 H)⁶⁶. Takie przedmioty, święte symbole, były według Wieneckego czczone w świątyniach, ale nie posągi czy inne wizerunki, wytwory fantazji kronikarzy. Zmuszony do kapitulacji wobec faktów archeologicznych w kwestii 'świątyń, co do tej drugiej sprawy Wienecke trwa w uporze. I upór ten może się wydawać uzasadniony, skoro dotychczas nie znaleziono ani jednego wizerunku bóstwa, który można by przypisać Słowianom zachodnim i ich pogańskim świątyniom, oprócz jednego, bardzo kwestionowanego zabytku, tzw. „galicyjskiego” z Husiatyna. Jest to czworokątny słup z wapienia (fig. 58) znaleziony w 1848 r.

231