70272 IMG 15 (2)

Wielce szkodliwe wydaje się przekonanie niektórych nauczycieli, iż pomoc w nauce uczniowi trudnemu całkowicie. wystarcza, aby skutecznie przezwyciężyć przejawiame przez niego zaburzenia w zachowaniu. Tak więc sądzi się, że w pracy wychowawczej z uczniami nieprzystosowanymi społecznie sprawą najważniejszą jest douczanie ich lub zmuszanie do samodzielnego uczenia się. Nie docenia się konieczności oddziaływań także na sferę eraocjonalno-motywacyjną uczniów trudnych, a nie tyl-tylko na sferę ich intelektu. Taki poszerzony zakres wywierania wpływów wychowawczych na tych uczniów wymaga również świadomego aktywizowania ich w szeroko rozumianej działalności społecznej. Dlatego w rozdziale niniejszym omawiam wychowawczą rolę pomocy w nauce uczniom trudnym, aktywizowania idh w działalności społecznej, a następnie ukazuję możliwości wykorzystania zespołów wyrównawczych w celu umożliwienia uczniom coraz lepszych osiągnięć oraz przedstawiam różne formy aktywizowania uczniów w działalności społecznej poprzez czynne uczestnictwo w organizacji ideowo-wychowawczej ZHP, w kołach zainteresowań i organizacjach społecznych oraz rolę wycieczek i imprez szkolnych.

1. POTRZEBA POMAGANIA UCZNIOM -W NAUCE I AKTYWIZOWANIA ICH DZIAŁALNOŚCI

Wyrównywanie braków w zakresie wiadomości i umiejętności szkolnych uczniów jest bezsprzecznie sprawą doniosłej wagi, ale oczywiście nie jedyną. Godny przypomnienia jest tu' fakt, że niepowodzenia szkolne są nie tylko ważnym symptomem trudności wychowawczych, lecz również często ich wtórną przyczyną. Uczeń, który nie nadąża za stawianymi mu wymaganiami w zakresie osiągnięć szkolnych, zdany jest z reguły — oprócz Stałego narastania braków w nauce — na uruchomienie mechanizmów obronnych, które potrafią poważnie zakłócić jego normal-

ny rozwój społeczny i umysłowy. Stanowią one reakcje zmierzające do zmniejszenia lub usunięcia nadmiaru napięć psychicznych, spowodowanych często niepowodzeniem szkolnym. Napięciom tego rodzaju, odczuwanym zazwyczaj bardzo boleśnie, towarzyszy poczucie doznanej klęski czy porażki osobistej. To właśnie owo poczucie klęski jest głównym źródłem uruchomienia mechanizmów obronnych.

Przykładem mechanizmu obronnego może być mechanizm kompensacji, polegający na wyrównywaniu (kompensowaniu) doznanej klęski, np. z powodu otrzymanych ocen niedostatecznych, za pomocą zdobywania uznania klasy przysłowiowymi „tanimi chwytami”. Uczeń taki stara, się zwrócić na siebie uwagę zachowaniem, które niepokoi, drażni, obraża lub wyprowadza z równowagi nauczyciela, bawi i śmieszy niektórych przynajmniej uczniów danej klasy. Zadowala się przychylną reakcją swych kolegów (koleżanek). Postępuje tak bez względu na konsekwencje, jakie może ponieść. Najgorętszym bowiem jego pragnieniem jest znaczyć coś w oczach klasy jako grupy społecznej. Toteż wystarczy niekiedy zapewnić mu powodzenie w nauce, aby spowodować wyzwolenie go spod działania mechanizmu kompensacji. Ale nierzadko .zdarza się, iż chłopiec lub dziewczyna poddani mechanizmowi kompensacji nie znajdują wystarczającej pomocy, aby uchronić się przed jego przykrymi następstwami. Klasa przychylnie reaguje na niestosowne zachowanie, ale tylko do pewnego momentu. Z dhwdlą, gdy zachowania te przestają być dla nich „zabawne”, a nawet zaczynają budzić odruch krytyki skierowanej do szukającego kompensacji ucznia, staje się on jeszcze bardziej', nieznośny. W końcu, nie znajdując akceptacji i uznania, jedyne wyjście z nieprzyjemnej sytuacji widzi w wagarach i ucieczkach. Te z kolei są źródłem jeszcze większych — niż dotąd — jego porażek życiowych. I tak wikła się w sytuację niemal bez wyjścia.

Często występującymi mechanizmami obronnymi w zachowaniu uczniów trudnych są również: agresja, racjonalizacja, identyfikacja negatywna i marzenia na jawie.

Agresja jest to mechanizm obronny skierowany bądź to przeciwko źródłu frustracji (czyli doznanej: porażki), jakim w przypadku ucznia trudnego jest przeważnie nauczyciel, bądź prze-

\

183