71232 IMGg99

między nimi oraz mechanizmu funkcjonowania przedmiotu obserwacji. I w takich wypadkach obserwacja prowadzi przez redukcję spostrzeżeń, przez coraz szybsze i trafne wychwycenie cech istotnych, do ich łączenia i wy tworzenia pełnej reprezentacji poznawanego materiału.

Instruowanie słowne. Komentowanie. Kierowanie obserwacją polega na dostarczeniu odpowiednio przygotowanego przedmiotu obserwacji (przygotowanie to tyle, co ograniczenie i wyraziste zarysowanie niektórych wiadomości zawartych w przedmiocie) i — w bardziej dosłownym sensie — instruowaniu w trakcie prowadzenia obserwacji, co uczeń powinien zrobić, na co zwrócić uwagę, jak zorganizować sobie warsztat obserwacyjny (np. mikroskop, preparaty).

Rezultaty poszczególnych faz obserwacji składają się na efekt końcowy, w czym pomaga komentarz nauczyciela. Komentarz bywa potrzebny i dlatego,że z winy nauczyciela, np. w wyniku nieudolnie przeprowadzonej demonstracji doświadczenia, albo z powodu nieuwagi czy niedostatku zdolności ucznia w spostrzeżeniach ucznia powstają luki albo powstaje wiedza fałszywa. („Teraz wam opowiem, co mieliście zobaczyć, ale czego nie było widać”).

Podsumowanie obserwacji. Wykorzystanie wiedzy zgromadzonej w czasie obserwacji. Ponieważ obserwowanie podlega wielu czynnikom zakłócającym, z których część ma charakter indywidualny, trzeba zebrać i ułożyć w przewidywany przez nauczyciela porządek te cechy, które miały zostać spostrzeżone. Innymi słowy: trzeba uzupełnić braki w wiedzy poszczególnych uczniów i sprawić, żeby stała się poprawną reprezentacją myślową obserwowanych obiektów. Nadaje się do tego celu krótka wypowiedź nauczyciela, krótki tekst z książki, kilka postawionych uczniom pytań o najważniejsze zaobserwowane właściwości, tak uporządkowane, aby odpowiedzi złożyły się na streszczenie wyników obserwacji.

Szczególnym sposobem poprawienia wyników obserwacji i ich podsumowania jest samodzielne sporządzenie przez uczniów schematów, wykresów, obrazów odtwarzających spostrzeżone właściwości i związki między nimi. To zaś, co stanowi zdobycz wyniesioną z obserwacji, ma zostać użyte w dalszym toku lekcji lub kilkulekcyjnej jednostki metodycznej, zgodnie z planem nauczyciela.

S. KIEROWANIE

KORZYSTANIEM Z MATERIAŁÓW ŹRÓDŁOWYCH

Źródła rozumiemy bardzo szeroko jako wszelkie informacje w utrwalonej postaci, stanowiące materiał nauczania. Informacje mogą być utrwalone w matę* riałach drukowanych i pisanych, w pamięci komputerowej, na filmach i mikrofilmach, w preparatach i przedmiotach nie poddanych ludzkiej obróbce (np-próbki skał), w przedmiotach kultury materialnej. Wszystko to są źródła-z których uczeń może samodzielnie czerpać potrzebne mu wiadomości.

Umiejętność korzystania ze źródeł informacji jest dla człowieka niezbędna w ciągu całego życia, i to tym bardziej, im bardziej skomplikowane prace wykonuje i im częściej musi uzupełniać swoją wiedzę. Ćwiczenie tej umiejętności w szkole jest niekiedy ważniejsze niż opanowanie dzięki niej danego fragmentu materiału nauczania. Uczniowie korzystają ze źródeł w trakcie rozwiązywania problemów, przygotowując się do egzaminów, wykonując złożone zadania związane z materiałem nauczania (założenie działki przyszkolnej) lub nie związane z nim (przygotowanie programu artystycznego na wieczornicę), korzystają ze źródła jako głównego sposobu poznania wiadomości na lekcji, czasami po to, żeby przygotować się do lekcji lub sprawdzić w czasie pracy ze źródłem to, czego dowiedzieli się na lekcji.

Mało pomysłowi nauczyciele organizują czasami lekcje tak, że stawiają uczniom zagadnienie lub pytania, wymagające tylko wyszukania informacji wpodręczniku. Następnie sprawdzają, czy uczniowie wybrali właściwe informacje i nieco je reorganizują.

kiedy indziej każąc zrobić to samo, prócz posługiwania się podręcznikiem, wymagają od uczniów korzystania z innych książek. Zestawienie danych z kilku źródeł jest oczywiście wartościowsze od wydobywania informacji z podręcznika i tak już spreparowanych w celu natychmiastowego użycia.

Ponieważ uczniowie mogą mieć trudności z wykorzystaniem informacji z książek inaczej niż zapamiętując je w możliwie najwierniejszej formie, nauczyciele podsuwają uczniom schemat, według którego mają opracować informacje (np. w postaci tabeli, w której główką są nazwy ziem utraconych przez Polskę w kolejnych rozbiorach, a w boczku tabeli nazwy państw, które ziemie te zabrały).

Na umiejętność korzystania ze źródeł składają się:

—    wyszukiwanie źródeł,

—    wyszukiwanie informacji,

—• sprawdzanie informacji,

—    łączenie informacji.

Typowym przykładem czynności związanych z wyszukiwaniem źródeł jest posługiwanie się katalogami bibliotecznymi, spisami rozdziałów i indeksami, tablicami chronologicznymi.

Wyszukiwanie informacji to umiejętność niekiedy merytoryczna, niekiedy techniczna. Żeby zdobyć informacje w niektórych dziedzinach, dotrzeć do ich źródła, trzeba opanować rozmaite techniki, np. analizy chemicznej, obsługiwania mikroskopu lub komputera.

Przygotowanie ucznia do wyszukiwania potrzebnych informacji wymaga dokładnej analizy zadania, określenia luk w wiadomościach, ustalenia, z jakich zakresów potrzebne będą informacje, i sprecyzowania, czego mają one dotyczyć ijakim celom posłużyć. Uczniowi może być potrzebny przykład (wzór) czynności Wyszukiwania potrzebnych informacji, zwłaszcza jeśli korzysta ze źródeł zbyt •rudnych dla niego w toku samodzielnej pracy, więc nie pod bezpośrednim trunkiem nauczyciela korygującego jego działania.

169