71286 str�

sztuk, szkic o Perzyńskim, „pisarzu znakomitym” — dają Szaniawskiemu bogaty materiał do głębokiej refleksji na temat teatru jako sztuki i jego roli w społeczeństwie.

*

Zeifiarz — obok Ptaka, Adwokata i róż, Mostu, Droóch teatrów I Kowala«. — należy do najczęściej grywanych sztuk Szaniawskiego. Bezsprzecznie też do jego sztuk najlepszych.

Komedię tę można nazwać rozważaniem nad problemem mitu i względnością prawdy. Utrzymując widza w niesłabnącym napięcie, ukazuje autor narastanie legendy o bohaterskim kapitanie Nucie i jej upadek w konfrontacji z rzeczywistym życiem. A w tym związku obnaża Szaniawski stosunek ludzi do mitu. Tych, którzy wierzą weń prosto i szczerze (Rzeźbiarz, Med), I gdy się wiara ich załamuje, w samym istnieniu legendy znajduję głębsze wartości. Tych, którzy stracili wiarę albo jej wcale nie mieli, bądź obojętna jest im prawda — ale podtrzymują Żywot mitu, bo ciągną zeń materialne korzyści (Admirał, Rektor, g$|sewodniczący). I tych wreszcie, którzy dążąc do poznania bez-iataresownej prawdy, przeciwstawiają się mitowi (Jan).

Ujawnienie względności prawdy nie jest jednak ostatecznym akcentem sztuki. Nie jest nim także zdemaskowanie motywów dxlałania postaci. Autor wskazuje —- choć nie wprost — na istnienie trwałej wartości: widzi ją w szczerości i w bezinteresowności ludzkich przeżyć.

Jak większość sztuk Szaniawskiego, Żeglarz był również pnudmiotem kontrowersyjnych opinii. Jedną z najciekawszych jest interpretacja Tadeusza Peipera:

„Rozpatrując stosunek legendy o bohaterze do rzeczywistego Żyda bohatera, uwzględnia Szaniawski wszystkie boki sprawy I wzdłuż każdego z nich — uważnie, pieczołowicie, sprawiedliwie I szuka wszystkiego, co mogłoby wnieść światło w tajemnicę". Akcję rozwija pozornie na korzyść Jana: „Jego to twierdzeniom o niedopuszczalnej sprzeczności między legendą a rzeczywistością cały niemal utwór zdaje się przyznawać rację. Ogół widzów wychodzi z teatru z przekonaniem, że — dla zadośćuczynienia potrzebom społecznym — wzniesiono pomnik łotrowi.

A jednak jest w utworze kilka miejsc, które dowodzą czego lanego (.-) Najwyraźniej chce Szaniawski, aby nie narzucały się uwadze”. Są to 1) słowa Rzeźbiarza skierowane do Jana:

97

$ żeglarz