71958 PICT2646 (2)

38

w usztywnianiu swych znaczeń, a jednocześni* sama go wzbo-jtaca.

Powieść 1949—1955, kreując obraz świata, wpajała odbiorcy I przekonanie o wszechobecności wroga i różnorodności wykorzy-/ stywanych przez niego metod działania (sabotaż, rozpuszczanie [plotek, dezorganizacja produkcji, odwodzenie od wstępowania do spółdzielni produkcyjnych itp.). Literatura socrealistyczna współtworzyła wizję świata, dla którego podstawowym impulsem rozwoju była walka klas. Skonstruowana przez tę literaturę figura wroga klasowego stawała się „absolutnym i ostatecznym uosobieniem. wszelkiego zła” (określenie Lippmanna). Napisany w tym paradygmacie ideologicznym wiersz głosił:

Jeśli traktor nie może orać, jeśli siew nie osiągnie skutku, jeśli łamie się w ręku norma, a od majstra zalatuje wódką, jeśli zamarł warsztatu ruch, spalił serce motor — to fakt

że działa klasowy wróg **.

Powieść socrealistyczna, podobnie jak cała literatura, propagowała takie właśnie widzenie rzeczywistości i temu podporządkowywała cały swój potencjał informacyjny.

Istotną rolę w procesie perswazji odgrywa czynnik społecznej atrybucji. Komunikat perswazyjny, aby osiągnąć pożądany sku-

Vtek, musi przemilczeć różnicę pomiędzy postawami nadawcy i odbiorcy. Zjawisko to tak objaśnia psychologia społeczna: „Każde ujawnienie zamiarów w rodzaju »Chciałbym spowodować zmianę waszych postaw w tej sprawie« podkreśla tę różnicę [postaw], wywołuje reakcje obronne ze strony słuchaczy i ile usposabia wobec prób wywarcia na niego wpływu” •*. Stąd znana dyrektywa retoryczna, mająca postać formuły ars est celare artem.

Naszkicowane uwarunkowania literackiej perswazji wyrażają

•i a. Mandalian, Śpiewam pieśń o walce klasowej, [w:] Deistaj, Warszawa 1951, s. 34,

** Th. M, Newcomb, R. H. Turner, Ph. E. Convini, Psychologia tpoleczna, przeł. H. Muszyński 1 ln., Warszawa 1970, s. 130.