73090 skanuj0013 (192)

239

Zasłona w ich umysłach i na naszych głowach: muzułmanki...

synów, na wykształconych i inteligentnych ludzi. Zasłona często wymieniana była jako główna przeszkoda w edukacji kobiet.

Zasłona na naszych głowach: Iran, studium przypadku

Odrzucenie zasłony, szczególnie przy braku innych prawnych i społeczno--ekonomicznych regulacji, może być co najwyżej dwuznaczną miarą „wyzwolenia” kobiet i ich swobody poruszania się. Może też mieć wiele bliższych i dalszych konsekwencji. Dla zilustrowania tego twierdzenia analizuję doświadczenia mojej babci i jej przyjaciółek z okresu ruchu odrzucania zasłony w latach trzydziestych i porównuję je z niektórymi tendencjami, które pojawiły się wraz z wprowadzeniem i stanowczym egzekwowaniem przymusowego noszenia zasłony we współczesnej Islamskiej Republice Iranu.

W 1936 r. Reza Szach Pahlawi w ramach planu modernizacji Iranu podjął decyzję o zakazie noszenia zasłony. Rząd zatwierdził prawo zakazujące kobietom przebywania na ulicy w zasłonie (w przypadku Iranu w czadorze - co dosłownie oznacza namiot - czyli długim, podobnym do peleryny ubraniu przykrywającym ciało od głowy do kostek, zwykle niezakrywającym jednak twarzy) i w każdej innej formie nakrycia głowy, z wyjątkiem europejskich kapeluszy¹⁵. Policja otrzymała ścisłe rozkazy ściągania i niszczenia każdej chusty czy czadora noszonych publicznie. Miało to bolesne konsekwencje dla większości kobiet wychowanych w taki sposób, by postrzegać zasłanianie się jako uprawniony i jedyny akceptowalny sposób ubierania się. Trzeba odnotować, jaki wpływ miało przymusowe zdejmowanie zasłony na życie wiejskich i miejskich, młodszych i starszych kobiet, pochodzących z różnych klas społecznych. Na wsi obecność instytucji państwowych nie była powszechna, a większość wiejskich kobiet nosiła tradycyjne stroje, więc wpływ nowego prawa był tam ograniczony. Kobiety należące do miejskiej, nowoczesnej elity przyjęły zmiany z zadowoleniem i skorzystały z części edukacyjnych i zawodowych możliwości oferowanych przez nowoczesne państwo. Kobiety należące do bardziej konserwatywnych i religijnych grup społecznych doświadczyły pewnych niedogodności we wczesnych latach przymusowego odrzucania zasłony, jednak dysponowały wystarczającymi środkami, by zatrudnić innych do załatwiania pozadomowych interesów. Główny ciężar zmian spadł na miejską niższą klasę średnią i grupy społeczne o niskich dochodach - na ich przykładzie omówię problem.

Wbrew powszechnym na Zachodzie założeniom i wyobrażeniom kobiety przeważnie nie były trzymane w haremach. Większość kobiet mieszkających w mia-

^,s Do czasu upadku szacha w 1979 r. rocznica wprowadzenia tego prawa była obchodzona w Iranie jako Dzień Wyzwolenia Kobiet.