77764 m04

2.2. Ogólne metody badawcze 49

badaniu naukowym, niezależnie od przedmiotu badań. Najważniejsze spośród nich to metody: indukcyjna, dedukcyjna i redukcyjna.

Metoda indukcyjna rozwinęła się głównie w naukach doświadczalnych. Polega ona na wyprowadzaniu ogólnych wniosków czy też ustalaniu prawidłowości na podstawie analizy empirycznie stwierdzonych zjawisk. Jest to typ wnioskowania na podstawie szczegółów o właściwościach ogólnych zjawiska czy przedmiotu. Stosowanie tej metody wymaga przyjęcia założenia, że tylko fakty mogą stanowić podstawę naukowego wnioskowania. Faktami tymi zaś mogą być realnie zaistniałe sytuacje. Do metod indukcyjnych należą różnego rodzaju analizy, stosowane w różnych dyscyplinach naukowych.

Przeciwieństwem metody indukcyjnej jest metoda dedukcyjna, polegająca na wnioskowaniu od ogółu do szczegółu. Najpierw na podstawie znanych faktów formułuje się hipotezy, a następnie sprawdza ich zgodność z rzeczywistością. Hipotezy możemy też wyprowadzić z przesłanek ogólnych, kierując się logiką powiązań między pewnymi zjawiskami, następnie zaś sprawdzamy, czy fakty potwierdzają hipotezy. Podstawą badań dedukcyjnych jest więc indukcyjna znajomość rzeczywistości.

Dedukcja jest stosowana w badaniach, których celem jest stwierdzenie charakteru cech i zdarzeń; często także w poszukiwaniach zależności między nimi. Można wówczas posłużyć się modelami lub wzorcami teoretycznymi, opartymi na rzeczywistych danych. Sztucznie skonstruowane wzorce podlegają sprawdzeniu przez porównanie z rzeczywistością. Na podstawie takich porównań wyklucza się wzorce i modele sprzeczne z rzeczywistością. Takie postępowanie nazywa się redukcją.

Indukcja i dedukcja to metody badania naukowego wzajemnie się nie wykluczające, przeciwnie - uzupełniające się i stosowane równolegle.

Indukcja, dedukcja i redukcja tworzą jednolity proces badawczy. Początek daje mu znajomość rzeczywistości, w metodzie indukcyjnej stanowiąca bezpośrednio podstawę do wnioskowania, a w metodzie dedukcyjnej umożliwiająca konstrukcję hipotez lub modeli roboczych, które w procesie redukcji są poddawane weryfikacji przez porównanie z rzeczywistością.

Ponadto do podstawowych ogólnych metod badawczych należą metody analityczne i syntetyczne, charakteryzujące się szczególnym ujmowaniem badania rzeczywistości. Analiza i synteza są najogólniejszymi metodami przetwarzania materiału badawczego. Wchodzą one w skład wszystkich szczegółowych metod badawczych.

Analiza traktuje rzeczywistość jako zbiorowisko pojedynczych, szczególnych cech i zdarzeń. Postępowanie według tej metody badawczej (powszechnie stosowane) polega na rozłożeniu przedmiotu badań na części i na badaniu każdej z nich osobno lub na wykryciu składników tego przedmiotu. Ujemną cechą metody analitycznej jest nadmierne eksponowanie szczegółów, powodujące tracenie z pola widzenia całości przedmiotu badań. Utrudnia to pełne i obiektywne poznanie rzeczywistości, będącej co prawda zbiorowiskiem niezależnych elemen-