78224 metodyka0008

68 Jerzy DubŁkajtls

uchwycenia relacji chronologicznych między stratygrafią warstw kulturowych a badaną architekturą, konieczna jest właściwa ich identyfikacja. ——Obok" warstw budowy powstałych w chwili wzniesienia obiektu, w zespole nawarstwień związanych z badanym elementem architektury, można czasami wyróżnić warstwy o podobnym charakterze, lecz .powstałe w trakcie (przebudowy /istniejącej już 'budowli. Rozkład tych warstw jest analogiczny do tego,^-jaki ipowstaje w wyniku wznoszenia muru na fundamencie wykonanym w wykopie wąskoptzestrzennyim {rys. 1: E). Stąd też pnzy analizie stratygrafii należy .zwrócić uwagę na właściwą interpretację tychże nawarstwień.

Dla właściwego „odczytania” historii obiektu „zawartej” w straty-grafii warstw kulturowych nie mniej istotne jest zidentyfikowanie warstw 1 ^zniszczeń”! powstałych w wyniku pożarów, abu.rzeń i rozbiórek. Występują one przeważnie w postaci skupisk gruzu i zaprawy w.raz z ka-waikami zwęglonych substancji organicznych oraz przepalonym inwentarzem .zabytkowym. Mimo iż warstwy te posiadają-zazwyczaj większa miąższość i są bandraiej .rozległe od warstw budowy, układają się w zbliżony do nich sposób. Mogąjwystąpić pojdbu, bądź po jednej stronie mu-jru, a w prżypadfou całkowitego zniszczenia jego części nadziemnej, także bezpośrednio na zachowanej partii fundamentów. |Ze względu na swój charakter, warstwy zniszczeń są odbiciem przełomowych zdarzeń, oddzielających kolejne fazy funkcjonowania obiektu. Stąd też ich wyodrębnienie umożliwia interpretację sąsiadujących z nimi warstw kulturowych, jako tych, które powstały w kolejnych jego fazach rozwojowych.

' Kolejną możliwość prawidłowego odczytania omawianych relacji chronologicznych stwarza identyfikacja poziomu 'użytkowego z okresu funkcjonowania obiektu, opierając się na 'niektórych zachowanych elementach architektury.(Na to, jaki był poziom terenu w. .poszczególnych fazach funkcjonowania obiektu, wskazywać mogą odsadżki fundamentu' i posadowionego na nim muru7 pozogtalości' posądzek^jtynków i progów, także wszelkie Jnne, ślady wskazujące pa^^Ipmyuiytk-owania terenu. Ustalenie poziomu odpowiadającego najstarszej fazie istnienia obiektu" stwarza możliwość (niezależnie od wykorzystania do togo celu warstw budowy) wyodrębnienia tych waifetw, które powstały przed jego wzniesieniem. !Odczytanie natomiast kolejnych poziomów i powiązanie ich z wydzielonymi warstwami zniszczeń może stanowić doskonała podstawę do odtworzenia dziejów badanego obiektu architektury.

Analiza warstw kulturowych związanych z tkwiącym w nich fundamentem może być kłopotliwa, gdy nie występują wśród nich warstwy budowy i -zniszczeń, a ponadto sam relikt architektury nie posiada omówionych wyżej elementów, wskazujących na kolejne poziomy użytkowe. Jednak i w tej sytuacji wnikliwa obserwacja rozmieszczenia i miąższości wszystkich warstw, znajdujących się w sąsiedztwie fundamentu, może dostarczyć cennych informacji.

r''    .....

Gdy fundament wykonano w 'wykopie szerokaprzestrzcnnym istotne jest ustalenie zasięgu wypeiniska rowu fundamentowego. Jeżeli nie uległ on późniejszemu naruszeniu, to warstwy starsze od obiektu przylegają bezpośrednio do wypeiniska lub znajdują się ,pod nim, zaś warstwy „utworzone później zalegają powyżej i dochodzą do_ samego muru (por, K. Massalski, 1982, s. 131; J. Kuczyński, 1971, 'sToO—91).

Z inną sytuacją spotykamy się, gdy fundament umieszczono w wykopie wąskoprzestrzennym lub ewentualnie skonstruowano go z „wolnej ręki” przy jednoczesnym podwyższeniu poziomu użytkowego. Obserwacja warstw kulturowych, zalegających po obu stronach fundamentu, może nasunąć pewne istotne wnioski. Jeżeli warstwy te układają się z..obu jstron równomiernie ftzn. warstwy występujące no jednej strónlb znajdują logiczna kontynuację po drugiej) oznacza to, że powstały one przed wykonaniem fundamentu. Natomiast określenie związku~cłTroTTO-logicznego muiru z tymi warstwami, których treść i przebieg po obu jego stronach jest różna, może nastręczać pewne trudności. Układ ten może być spowodowany, zarówno .istnienięm_munu, Joędącego granicą .dwóch odmiennie użytkowanych jprzestrzeni,. jak i faktem natrafienia- rafry wv-' konyw-aniu wfeopu fundamentowego na zakłócony wcześniej układ waratw kulturowych (np. miejsce wyklinpwąnią^się .warstw). Dlatego też interpretacja przedstawionej sytuacji wymaga dużej ostrożności. ;óu>.

Praktyka badawcza wskazuje na to, że rozważany problem może wystąpić w jeszcze jednym aspekcie. Warstwy kulturowe nie tylko poprzez swoją zawartość oraz lokalizację w stosunku do reliktu architektury stwarzają badaczowi możliwość właściwej interpretacji, ale również istotny w tym względzie jest sposób ich zalegania wobec nierówności ukształtowania lica fundamentu. Czasami bowiem w miejscu zetknięcia profilu ziemnego z fundamentem spotkać się można z wychyleniami jego pionowego lica, które wynikają ze względów konstrukcyjnych, bądź z niedbalości jego wykonania.

Niekiedy spotkać można sytuację, gdy fundament wyraźnie zwęża się ku górze, a warstwy kulturowe przylegają do jego pochyłego lica. Taki układ warstw względem fundamentu zasadniczo mógł .powstać dopiero po jego wzniesieniu. Pierwotnego poziomu użytkowego należy więc szukać poniżej owego przewężenia. O wniosek taki pokusić się można jednak tylko wówczas, gdy spoistość ziemi wyeliminuje możliwość wzniesienia lego fundamentu w wykopie wąskoprzestrzennym o nierówno ukształtowanych ścianach.

W trakcie eksploracji warstw ziemi o dużej spoistości można nieraz zaobserwować wyraźną linię wkópu fundamentowego przy jednoczesnym występowaniu przestrzeni nie wypełnionej ziemią pomiędzy ścianą wkopu a nierównym licem fundamentu. Taki charakter przylegania warstw do fundamentu świadczy jednoznacznie o ich przecięciu w trakcie kopanin rowu.