78556 IMG 88 (6)

310 • Prokris się w szwagierce —» Filomeli. R okrutnie zemściła się na swoim mężu: zabita Itysa i ugotowane ciało syna podała jako potrawę królowi. Patrz także Erechteusz.

Prokris, córka króla —> Erechteusza z Aten, małżonka —> herosa —> Kefalosa.

Prokrustes ften, który naciąga’), przydomek rozbójnika Da-mastesa. napadającego na podróżnych w dolinie rzeki -4 Kefisos. w Attyce. Stosował on szczególną torturę, polegającą na .dopasowywaniu do łoża”. Tak więc każdego schwytanego kładł na łożu, a następnie niskich rozciągał do rozmiarów łoża, wysokim zaś obcinał nogi. Mit nie podaje, co czynił z ludźmi .wzrostu” łoża. Zginął z ręki ateńskiego -» herosa —»Tezeusza. Postać Damastesa R jest personifikacją znanej powszechnie w naszej kulturze postaci zbója Madeja, od którego też wywodzi się określenie: .łoże madejowe”. • Jego wizerunek przetrwał na malowidłach wazowych, przedstawiających czyny Tezeusza (Vw. p.n.e.).

Prometeusz, syn -> tytana —> Japeta i —> okeanidy —> Kli-meny (albo bogini —»Temidy). Brat —> Atlasa. —> Epimete-usza i Menojtiosa. Kiedy —> Zeus wystąpił przeciwko —»Kronosowi, P. stanął po stronie Zeusa, chciał bowiem, by nastąpił nowy porządek świata. Ale kiedy najwyższy bóg Olimpu zaczął w okrutny sposób wzmacniać władzę, odsunął się od niego. P. kochał ludzi; to dla nich ukradł ogień ze świętego paleniska na Olimpie (według innych wersji mitu ogień przyniósł z wyspy Lemnos, gdzie znajdowała się kuźnia —»Hefajstosa). Nauczył ludzi różnych zawodów i wytwarzania narzędzi z metalu. Dzięki niemu nauczono się liczyć, pisać i czytać, ujarzmiać dzikie byki, konie, a nawet leczyć choroby. To wszystko nie podobało się Zeusowi, ukarał więc P.: Hefajstos na rozkaz Zeusa przykuł go do skały. A kiedy dalsze pertraktacje najwyższego boga Olimpu z tytanem nie przyniosły rezultatu, strącił P. razem ze skałą, do której był przykuty, do —> Tar-taru. Nie złamał jednak oporu P.; rozkazał zatem, by tytan wisiał przykuty do skały na szczycie Kaukazu, a przylatujący tam codziennie orzeł miał mu wyjadać stale odrastającą wątrobę. Uwolnił P. dopiero —> Herakles podczas jednej ze swoich wypraw, zjawił się wtedy u R posłaniec bogów —»Hermes, przekazując wolę Zeusa: R ma wyjawić tajemnicę ocalenia najwyższego boga Olimpu, w zamian za to zostanie uwolniony. Dowiedział się wówczas Zeus, że nie może ożenić się z —»Tetydą; powinien wydać ją za śmiertelnika, aby ustrzec się niebezpieczeństwa

Prometeusz *311

Prometeusz przynoszący ze strony jej syna. W ten sposób R uzyskał wolność, ogień    a Zeus przyjął go na Olimp. Ale żeby przysięga Zeusa,

mówiąca o tym, że R nieodwracalnie będzie przykuty do skały, spełniła się, musiał tytan nosić pierścień zrobiony ze swych okowów, w którym był wtopiony kamyk pochodzący z kaukaskiej skały. Czcząc R, ludzie również zaczęli nosić pierścienie z kamieniami. Mit o R znamy z zachowanej tragedii Ajschylosa Prometeusz skowany (ok. 470 p.n.e.). Występuje on także w kolejnej, zaginionej tragedii tego autora, Prometeusz wyzwolony. Hezjod w —> Teogonii (508 n.; 571 n.) podaje inną wersję mitu, zwłaszcza gdy chodzi o jego początek. Według niego konflikt między Zeusem i R zaistniał wówczas, kiedy bogowie zastanawiali się, w jaki sposób ludzie powinni składać im ofiary. R przy podziale mięsa ofiarnego podzielił wołu na dwie nierówne części: większą, składającą się z kości pokrytych płatami tłuszczu, i mniejszą, zawierającą samo mięso. Zeus przejrzał podstęp, ale wybrał większą część. Odtąd ludzie w ofierze bogom składać mieli jedynie kości i tłuszcz. Następnie bóg zemścił się i zabrał ludziom ogień, który R ponownie wykradł i przyniósł na świat. Dalszą treść mitu znamy. Mit ten doczekał się nowych opracowań w czasach nowożytnych (J.W. Goethego, R Herdera, G. Byrona, A. Gide a