78813 obraz 2

tem na wszelkiego rodzaju wyobrażeniach figuralnych⁴². Teckatlipoka, stanowiący jedno z Mixcoatlem-Kamcztli⁴³, który wywołuje pioruny, jest więc sam bogiem pioruna.

Nie jest to zresztą jedyny aspekt meteorologiczny tego boga. U Sahaguna powiedziane jest, że Teckatlipoka jest „jak noc i jak wiatr” ⁴⁴. Według Historia de los Mexicanos por sus pinturas, Teckatlipoka kładzie kres jednej z epok świata (epoce Kecał-koatla) wzniecając katastrofalny huragan ⁴⁵. A to, co się wydarzyło o zaraniu świata, powtarza się i teraz dzień po dniu: „Kiedy on wpadnie w gniew — czytamy w Sahaguna — ...strąci niebo, które rozciąga się nad nami, i zginiemy”⁴⁰. Tym, co wprawia w gniew Teckatlipokę, są w pierwszym rzędzie grzechy ludzkie, które ogląda przez tiachieloni, a nic nie umknie jego wszystko-widzeniu i jego karze. Jako grzechy Sahagun wymienia: złamanie ślubowania, nieprzestrzeganie postu, nieuprawnione stosunki seksualne. Karą jest najczęściej jakaś choroba: trąd, syfilis, rak, wrzody i narośle⁴⁷. Można śmiało zaryzykować przypuszczenie, że i piorun był jednym z narzędzi gniewu Teckatlipoki, jak wielu innych bogów tego typu, wszystko widzących i karzących ludzkie grzechy środkami meteorologicznymi.

Tak więc ten typowy kompleks religijny, tylekroć spotykany w toku naszych poszukiwań, znajdujemy również w starożytnym Meksyku, właśnie w osobie boga Teckatlipoka.

2. AMERYKA ŚRODKOWA

W Ameryce Środkowej, w religii starożytnych Majów, spotykamy bóstwo będące dokładnym odpowiednikiem Teckatlipoki, tylko o jeszcze silniej zaakcentowanym aspekcie meteorologicznym.

W Popol Vuh, księdze przechowującej tradycje dawnych Kicze (Majów z Gwatemali)⁴⁸, w micie o stworzeniu występuje obok boga-stwórcy Kukumac także bóg Hunrakan. Imię Hunrakan znaczy „o jednej stopie” (hun — jeden, r — jego, akan — stopa; por. Cabrakan, „o dwóch stopach”, imię boga trzęsień ziemi). Hunrakan jest więc odpowiednikiem Teckatlipoki, którego, jak już było zaznaczone, wyobrażano zawsze z jedną tylko nogą (por. wyżej). Hunrakan (Einbein) jest określany w Popol Vuh zwykle

7r\v.    W'......    nmiwUWWjW

jako „Serce nieba (i ziemi)” i pojmowany jako jeden w trzech osobach — Hunrakan, Chipa i Raxa Caculha; trójca ta reprezentuje przypuszczalnie niebo, ziemię i piekło, będąc, tak jak Teckatlipoka, „wszędzie — w otchłani, na ziemi i w niebie” (Sahagun, s. 2). Element meteorologiczny w swoich najgwałtowniejszych przejawach musiał się bardzo silnie uwydatniać w postaci Hun-rakana, jeżeli jego imię poprzez hiszpański przeszło do innych języków europejskich jako rzeczownik pospolity „huragan”. Rzeczywiście Hunrakan, chcąc wygubić pierwszą, niedoskonałą rasę ludzi stworzonych z drzewa, „kazał wzbierać wodom, aż wystąpiły z brzegów i stała się wielka powódź... i omroczyła się powierzchnia ziemi, spadł ciemny deszcz bardzo gwałtowny, a nie ustawał dniem ani nocą” ⁴⁹. Zauważmy, że potop występuje tu jako kara za grzech popełniony przeciwko Hunrakanowi, gdyż te pierwotne stworzenia nie pamiętały o swojej matce i swoim ojcu, który jest sercem niebios” ⁵⁰.

W Popol Vuh nie brak elementów pochodzenia meksykańskiego, a sam Hunrakan jest w gruncie rzeczy meksykańskim Tecka-tlipoką w przebraniu Maja. Podobnie też bóg-stwórca Kukumac, „Wąż pierzasty” (Kukulkan u Majów z Jukatanu), odpowiada tym swoim imieniem meksykańskiemu Kecalkoatlowi⁵¹, podczas gdy inne imiona, jak „Matka i Ojciec”, „Karmicielka i Rodzic” i tym podobne (znamienne jest pierwszeństwo pierwiastka żeńskiego przed męskim), grawitujące dokoła pojęcia stwórcy Kuku-maca⁵², nasuwają analogię z koncepcją jednego w dwóch osobach najwyższego boga-stwórcy religii meksykańskiej i z jego dualistycznymi imionami, z których jedno, Ometecutli-Omeciuatl, „Pan-Pani dwojakości”, odnajdujemy na najdalszych krańcach południowej ekspansji ludów mówiących językiem nahua — u Nahua w Nikaragui, w przekazanej przez Ovieda formie Omeyateite-Omeyatecigoat^5S.

Majowie z Jukatanu oddawali cześć bogu Icamna, patronowi dnia ahau, ostatniego i najważniejszego z dwudziestu dni, składających się na miesiąc w kalendarzu Majów. Z obrzędów ku jego czci, odprawianych w miesiącu Uo, czerpano wróżby co do nadchodzącego roku⁵⁴. Icamna czczony był specjalnie w Izarnal, na północy Jukatanu, w krainie, gdzie w okresie „Nowego Imperium”, po obcym podboju — około 1000 r. n.e. — nastąpiło od-

383