80113 IMGY70 (4)

Krzysztof Biliński (Wrocław)

IRYDION ZYGMUNTA KRASIŃSKIEGO -TRAGIZM UWIKŁANY W CHRZEŚCIJAŃSKĄ METAFIZYKĘ

acław Kubacki tak pisał o utworze autora Nie-Boskiej Komedii:

W Irydionie ponad dramatem historycznym rozgrywa się dramat metafizyczny. Scena ziemska jest tylko małym wycinkiem odwiecznych zapasów, jakie toczą z sobą niebo i piekło. Pozornie niby schemat teologiczny. Koncepcja „szatana historii” nie mieści się wszakże w ramach kościelnego prowidencjalizmu, a pakt bohatera z diabłem należy do ludowych wierzeń i świadczy o romantycznej konwencji literackiej. W symbolicznej sferze dramatu równie wyraźne są tony germańskiej eschatologii Eddy, co chrześcijańskiej nauki o rzeczach ostatecznych¹.

Opinia ta jest bez wątpienia polemiczna. Wątków chrześcijańskich znajdujemy w Irydionie znacznie więcej, niż dostrzegli ich dotychczasowi badacze. Już samo imię bohatera wskazuje na jego dualną naturę. Tytułowy bohater nosi imię zaczerpnięte od nazwy greckiej bogini tęczy - Irydy. W kontekście chrześcijańskim można na nie popatrzeć inaczej. W Księdze Izajasza czytamy:

Jakżeś spadł z nieba, Lucyferze [gwiazdo zaranna, synu jutrzenki], któryś rano wschodził? Jak upadłeś na ziemię, któryś ranił narody? (14,12-13)².

Jednocześnie imię Irydion jest czczone w Kościołach wschodnich jako święte. Już to pokazuje rozdwojenie bohatera i konieczność postrzegania go w dwu sprzecznych konwencjach. Inną propozycję odczytania dał Juliusz Kleiner, wiążąc bezpośrednio to imię z inicjałami Chrystusa:

Pseudo-Mesjaszem był Grek, któremu troiste imię Irydion - Hieronim - Sygurd dawało symboliczne IHS, imię Chrystusa, jako miano tajemne. Teraz rośnie on w Mesjasza narodowego, niby w męża Czterdzieści - i cztery (...)³.

Wynika z tego jasno, że Irydion nosi w sobie piętno tak boskie, jak i szatańskie, co czyni go zdolnym do sprzecznych nieraz działań. W każdym razie nie ulega wątpliwości, że już samo imię i jego chrześcijańskie odniesienia decydują o postawie bohatera. Równie ważny jest w Irydionie obraz chrześcijan. I choć można o nim powiedzieć, że nie odbiega on od stypizowanych przekazów, które spotykamy w literatu-

1

   W. Kubacki, Wstęp, w: Z. Krasiński, Irydion, wyd. VI zmienione, Wrocław 1967, s. XCVU.

2

   Cytaty biblijne za: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie polskim W. O. Jakuba Wujka S. J., wyd. III poprawione. Kraków 1962.

3

   J. Kleiner, Analiza Jrydiona" jako dzieła sztuki, w: tegoż, Studia inedita, oprać. J. Starnawski. Lublin 1964. s. 393.