81089 Obraz (1450)

I'odstawy teorelyc/no inctodyi/iu* analizy ekonomicznej

/achod/i konieczność ustalenia rodzajów i rozmiarów ewentualnych zakłóceń, a następnie w miarę możliwości ich eliminowania bądź odpowiedniego uwzględniania w dokonywanej ocenie.

Można wyróżnić następujące rodzaje zakłóceń (zmian) w porównywalności:

•    zakłócenia metodologiczne;

•    zakłócenia finansowe;

•    zakłócenia organizacyjne;

•    zakłócenia przedmiotowe.

Zakłócenia metodologiczne wynikają z różnic w treści i sposobie liczenia wskaźników ekonomicznych oraz w zasadach rachunkowości, zwłaszcza dotyczących różnic w zakresie ewidencji i budowy sprawozdań finansowych. Zakłócenia te nasilają się w okresach zmian systemowych, którym towarzyszą częste zmiany zasad prawa kształtującego zasady systemu ekonomiczno-finansowego przedsiębiorstw¹ oraz przy porównaniach międzynarodowych. Należy dążyć do eliminacji zakłóceń metodologicznych poprzez przeliczanie danych metodą bezpośrednią (szczegółową) lub metodą uproszczoną (wskaźnikową). Korygować należy przede wszystkim dane stanowiące podstawę porównań danych rzeczywistych podlegających badaniu.

Zakłócenia finansowe w porównywalności danych są zazwyczaj spowodowane inflacją oraz wynikającymi z innych przyczyn (np. zmian przepisów prawnych) zmianami stawek amortyzacyjnych, opodatkowania, ubezpieczeń, taryf przewozowych itp. Wymóg porównywalności powoduje konieczność przeliczania danych bazowych na warunki roku badanego.

Zakłócenia organizacyjne są skutkiem przekształceń restrukturyzacyjnych przedsiębiorstw, w tym w szczególności przekształceń własnościowych oraz nasilających się ostatnio procesów fuzji i łączenia podmiotów gospodarczych. W wyniku tego typu zmian są tworzone nowe struktury organizacyjno-prawne. Doprowadzenie do porównywalności danych powinno polegać na ich przeliczeniu na bieżące warunki organizacyjne.

Zakłócenia przedmiotowe są w praktyce często skutkiem zaistniałych zmian organizacyjno-prawnych i wynikają z konieczności zrestrukturyzowania przedmiotu działalności przedsiębiorstw w celu sprostania konkurencji na rynkach globalnych. Zmiany w strukturze asortymentowej produkowanych wyrobów oraz świadczonych usług następują także w wyniku postępu w technice i technologii produkcji. Zmiany w przedmiocie działalności wpływają w większym stopniu na badania dotyczące odległych okresów.

W pracach analitycznych należy dążyć do eliminowania wpływu zakłóceń (zmian) na wskaźniki ekonomiczne lub przynajmniej do określenia ich rodzaju i rozmiarów oddziaływania.

•    ' V Analiza przyczynowa

u |M /,yczynowa znajduje zastosowanie na etapie szczegółowego badania "i dlhi . i u■}*,(). w którym dąży się do ustalenia wpływu określonych czynników na

i.......Mliii odchyleń ustalonych w toku analizy porównawczej. Polega ona przede

wv iit im na:

•    "i ir luiiu czynników oddziałujących na objęty badaniem wskaźnik ekonomii /ny;

•    /emu wielkości wpływu poszczególnych czynników na odchylenia wynika-|i|i i / uprzednich porównań.

< H u .lenie czynników, które oddziałują na kształtowanie się wskaźników

•    i "iiomic/.nych, następuje na podstawie znajomości faktycznego przebiegu proce-*t" fospodarczych oraz ich treści ekonomicznej. Określane są zależności o charak-

•    i • przyczynowo-skutkowym między zdarzeniami gospodarczymi kształtującymi I mi Inne wskaźniki ekonomiczne. Wymierne zależności czynników oddziałujących na v I n. luk i ekonomiczne mogą przyjmować postać iloczynu, ilorazu, sumy lub uónli y w zależności od ich treści ekonomicznej.

W celu ustalenia wielkości wpływu poszczególnych czynników na odchylenie iMiltuiego wskaźnika można zastosować jedną z metod deterministycznych metod analizy przyczynowej. Najczęściej wymienia się metody: kolejnych i "il luwień, różnicowania, reszty, różnic cząstkowych, wskaźnikową, proporcjonalni 1*0 podziału odchyleń, podstawień krzyżowych, funkcyjną, logarytmowania i inne.

Metody analizy przyczynowej są jedynie rachunkowymi sposobami obliczania ' pływu określonych czynników z uwzględnieniem zależności przyczynowo-skutkowych. Analizowane zależności przyczynowo-skutkowe nie stanowią jednak pod .lawy do wyjaśnienia pierwotnych źródeł zaistniałych odchyleń, lecz jedynie liilonmiją o sile i kierunku oddziaływania wyodrębnionych czynników. Metody te ehiimkleryzują się różną pracochłonnością, poprawnością matematyczną oraz pi / yilalnością praktyczną.

Wśród wymienionych metod najprostsze i mało pracochłonne są metoda kolejnych podstawień i metoda reszty. Metody te jednak charakteryzują się niejednoznacznością wyników i nie są poprawne pod względem matematycznym, hecyzyjne wyniki można uzyskać za pomocą metody logarytmowania, funkcyjnej oi a/, podstawień krzyżowych. Obie te grupy metod, chociaż różnią się istotnie poprawnością matematyczną, mają wspólną cechę wykazywania w badaniach jedynie odchyleń indywidualnych. Natomiast zastosowanie metody różnic cząstkowych czy też metody wskaźnikowej prowadzi do ustalenia oprócz odchyleń indywidualnych także odchyleń łącznych. Zwiększa to istotnie pracochłonność badań analitycznych, a także utrudnia interpretację uzyskanych wyników.

Funkcjonowanie wymienionych metod przedstawiono w wielu pozycjach literalni y |zob. np. Waśniewski, 1989; Bednarski, 1989; Żwirbla, 2001; Więckowski, |<)88|. W niniejszej książce zostaną zaprezentowane tylko dwie metody, które

1

Ewolucję podstaw prawnych sprawozdawczości Finansowej w Polsce w okresie transformacji systemowej na tle światowego procesu harmonizacji norm rachunkowości przedstawiono w podrozdziale 1.4.1.