82036 lastscan10

34 Praktyczna stylistyka - podstawowe zagadnienia

Dzięki temu, że gest, mimikę, spojrzenie trzeba w wypowiedzi pisanej ująć w słowa, zdaje się ona pod względem językowym znacznie pełniejsza, precyzyjniejsza i bogatsza niż tekst mówiony. Umiejętność przekładania na pismo tego, co w komunikacji mówionej wyraża się pozawerbal-nie, wymaga od nadawcy doskonałej znajomości kodu językowego i decyduje o powodzeniu pisarskim autorów takich tekstów, jak na przykład opowiadanie z dialogiem, sprawozdanie czy reportaż.

Przyglądając się bliżej tekstom pisanym, musimy dodatkowo zauważyć, że cenne wskazówki interpretacyjne są w nich wynikiem zastosowania przez nadawcę odpowiednich sygnałów dotyczących organizacji przestrzeni kartki papieru i układu stron. Zasady wypełniania takich stref w układzie strony, jak nagłówek, stopka, prawa i lewa część kartki, przestrzeń tekstu głównego itp., oraz w układzie większej całości: pierwszej i ostatniej strony czy kolejności stron [zob. rozdział 7.J włączamy również do kodowego zaplecza komunikacji (pisanej) - na styku kodów graficznego i językowego.

Na uwagę w tym miejscu zasługują ponadto kody tworzące się na naszych oczach, związane z rozwojem komunikacji internetowej. Poza znakami kodu językowego użytkownicy Internetu wykorzystują do wyrażania swoich emocji, ocen i postaw także specjalny system obrazkowy, który możemy nazwać kodem emotikonów (np. znak :) symbolizuje pozytywne, humorystyczne nastawienie nadawcy do przekazywanych treści). O ważnej roli emotikonów i ich popularności świadczy chociażby to, że ów system został ostatnio zaadaptowany przez sieci telefonów komórkowych do wzbogacenia możliwości nadawania krótkich informacji tekstowych (SMS).

W magazynie komunikacyjnym stanowiącym zaplecze międzyludzkiego porozumiewania się ogromnie ważne miejsce zajmuje kod kulturowy, czyli system symboli, wartości, wierzeń, przekonań wspólny danej społeczności - raz bezwiednie, innym razem świadomie przywoływany w trakcie komunikacji. Ma on odbicie również w języku, w którym utrwalony jest językowy obraz świata wraz z różnymi stereotypami językowymi.

Jak stwierdza Ryszard Tokarski, językowy obraz świata (oznaczany skrótem JOŚ) to „swoiste dla danego języka sposoby widzenia poszczególnych składników świata oraz ogólniejsze rozumienie organizacji świata, panujących w nim hierarchii i akceptowanych przez społeczność językową wartości” (Tokarski 1993, s. 358]. JOŚ ujawnia się w gramatyce i strukturze semantycznej słownictwa danego języka, na przykład do polskiego językowego obrazu świata należy antropocentryzm, preferowanie cywilizacji, przede wszystkim europejskiej, uwydatnianie zalet po!skos'ci i akceptowanie norm religii chrześcijańskiej, widoczne w regulamościach nazywania ludzi niższej wartos'ci takimi określeniami, jak na przykład: małpa, jaskiniowiec, azjata ‘człowiek niekulturalny, bez zasad, brudny...’, żyd ‘ktoś, kto oszukuje, wykorzystuje innych’,poganin itp. Językowy obraz świata tworzy przestrzeń, w której kody językowy i kulturowy wzajemnie się dopełniają i warunkują, gdyż powstaje on „nie tylko w relacji rzeczywistość po-zajęzykowa - język, lecz także jako następstwo przynależności człowieka, twórcy języka, do określonego kręgu kulturowego oraz obowiązujących w tej kulturze ideałów dobra, piękna itp”. [Tokarski 1993, s. 361],

W skład językowego obrazu świata wchodzą charakterystyki przedmiotów i zjawisk, które obejmują zespoły cech tworzące wyobrażenia tych przedmiotów i zjawisk, a także wiązane z nimi oceny i wzory zachowań. Owe charakterystyki to właśnie stereotypy językowe. Przeważnie mieszczą się w nich „tylko cechy typowe, przysługujące obiektom uznanym potocznie za normalne, zwyczajne, reprezentatywne. Takie zestawy cech są zorganizowane wewnętrznie w nieprzypadkowy sposób” [Bartmiński, Panasiuk 1993, s. 363-364] (np. do językowego stereotypu świni w polsz-czyźnie wchodzą takie cechy, jak żarłoczność i niechlujstwo, wpisane w znaczenie przenośne wyrazu świnią ‘o człowieku brudnym - dosłownie i moralnie’, we frazeologizmy tworzone przez ten wyraz: obżerać się jak Świnia, okazać się świnią, i w znaczenia wyrazów od niego pochodnych, np. naświnić, świntuszyć). Znajomość wymienionego wyżej kodu kulturowego i w dużym stopniu wtopionego weń kodu językowego, leżących u podłoża tworzonego i interpretowanego tekstu, jest warunkiem rozumienia tego tekstu. Dlatego nie znając polskiej symboliki okrągłego stołu, związanej z wydarzeniami 1989 roku, obcokrajowiec mówiący nawet bardzo dobrze po polsku nie odczyta sensu zdania: Twórcy okrągłego stołu zaprzepaścili stojącą przed nimi szansę. Zauważmy, że odbiorca anglojęzyczny może skojarzyć okrągły stół z wpisanymi w kulturę anglosaską Opowieściami Okrągłego Stołu i skierować swą interpretację na zupełnie inne niż zamierzone przez nadawcę tory - ku rycerzom króla Artura.

Na kodowe zaplecze komunikacji składa się poza opisanymi dotychczas systemami również system ról społecznych, w jakich komunikacja może się