82931 Obraz (853)

4. Właściwości języka w komunikacji

Język jest tworem społeczny*¹¹ tak starym, jak ludzka świadomość. Posługując się językiem, Judzie przekazują informacje o sobie i o otaczającym ich świece (wyobrażenia, spostrzeżenia, uczucia, zamiary i dążenia), słoW^em ~ różnorodne przeżycia umysłowe. Język jako narzędzie komunikaty wno-poznawcze jest ściśle związany z procesem myśleniu *^z całokształtem zjawisk społecznych. Doświadczonego proP^aS^an<Jystę muszą zatem interesować różnorodne aspekty wiedzy językoznawczej, jej powiązania z innymi naukami humanistycznymi, jej filozoficzne implikacje, widoczne w problemach wzajemnych relacji myślenia, mowy, języka, roli języka w procesach społecznych czy też jego miejsca wśród innych znaków kulturowych.

W niniejszym opracowaniu zajmujemy się w zasadzie funkcją języka w oddziaływaniu komunikacyjnym. Tekst ten powinien więc stać się dla nauczycielu punktem wyjścia do szerszych rozważań i przemyśleń związanych ^z rolą języka w edukacji i wychowaniu.

4.1. ROZWÓJ JĘZYKOWY W TEORIACH

Teoretyczna dyskusja nad rozwojem języka niejest bynajmniej nowością. W starożytnej Grecji Stoicy i sceptycy wierzyli, że język ma charakter naturalny i instynktowny, a jego stopniowe kształtowanie się stanowi konsekwencję biologicznego dojrzewania. Szkoła Arystotelesa w tej kwestii sądziła, że język jest systemem wymyślonym, który musi być opanowany od nowa przez każde nowe pokolenie. Kilka tysięcy lat później te dwa stanowiska filozoficzne są nadal obecne w teoriach. (Por. Bates, Bretherton i Snyder 1988, Robin^s 1968, T. Rittel 1993).

Współczesne teoretyczne podejście do badań nad językiem wywodzi się z trzech tradycji. Obejmuje ono: model biologicz-

Iiy, podejścia poznawcze oraz analizy środowiskowe. Na użytek opracowania przedstawiam je w takim ujęciu, które pozwoli na uchwycenie czynników sprawczych danej grupy teoretycznej. Ponadto ze względu na specyfikę opracowania przedstawiam problemy i tematy rozwoju języka wyłaniające się na rubieżach komunikacji, tzn. tam, gdzie przenikają do niej pomysły i idee pochodzące z innych dyscyplin naukowych i sposobów poznawania rzeczywistości. Trudność w rozwoju subdyscypłiny, jaką stała się komunikacja, moim zdaniem polega na tym, że w pewnym sensie o komunikacji ludzkiej wiemy zbyt wiele, choć w dość nieuporządkowany sposób. Dlatego każda próba systematyzowania tego, co już wiadomo, oraz uzupełnianie komunikacji o nowe teorie jest bezcenna. Postawione pytania są rzeczywiście ważkie, ponieważ relacje między psycholingwistyką a komunikacją mają charakter złożony i delikatny. Dlatego przyjąłem strategię, by w obrębie rozwoju języka skupić się jedynie na kilku podstawowych sprawach. Omówione (z konieczności skrótowo) teorie tworzą użyteczną trichotomię, z pomocą której można skutecznie wyjaśnić postawiony problem.

Teoria etologiczna wyłoniła się z kręgu lingwistyki. Obecnie stanowi dominujący punkt widzenia w tej dziedzinie psychologii, która jest znana pod nazwą psycholirigwistyki. Do lat sześćdziesiątych naszego wieku większość psychologów rozpatrywała nabywanie języka w kategoriach warunkowania i praw uczenia. [Skinner, 1957, Verbal Behavior\. Tym poglądom rzucił wyzwanie N. Chomsky, proponując wraz z innymi (Briane, Lenne-berg, Mc Neil) ewolucyjne wyjaśnienia rozwoju językowego. Twierdzili oni bowiem, że nabywanie mowy przez dziecko me może być w sposób adekwatny wyjaśnione przy zastosowaniu reguł warunkowania. Natomiast w swoich interpretacjach szczególny nacisk kładli na struktury wrodzone oraz biologiczne mechanizmy nabywania języka. Zgodnie z oryginalnym modelem autorstwa Chomsky’ego język posiada dwa typy struktury. Struktura powierzchniowa dotyczy sposobu, w jaki tworzy się słowa i