83605 socjologia
4 (2)

Rozdział 5

Role społeczne i struktury ról

5.1. Wewnętrzna struktura roli jednostki

Rola społeczna danej jednostki jest strukturą wielopoziomową, złożoną ze zjawisk różnego typu. Przede wszystkim obejmuje dwa ogólne poziomy i dwa szerokie zakresy zjawisk społecznych. Są to po pierwsze strukturalnie narzucane nakazy roli, a więc wszelkiego rodzaju społeczne przepisy i żądania dotyczące działań i zachowań jednostki. Określają one - aczkolwiek nie zawsze jednoznacznie - standard pożądanych przez grupę zachowań osoby zajmującej w niej określoną pozycję społeczną. Drugim ogólnym poziomem roli społecznej jest osobowościowa definicja roli. Obejmuje ona wszystkie elementy składające się na poziom pierwszy, które zostały zinternalizowane przez jednostkę, stając się elementami struktury jej osobowości (Levinson, 1979, s. 126-144). Oba poziomy roli społecznej jednostki wywodzą się z odrębnych dziedzin rzeczywistości społecznej. Strukturalnie narzucone nakazy roli są składnikiem grupy społecznej, jej systemu norm i wartości - jej struktury. Osobowościowa definicja roli jest komponentem osobowości jednostki. Jednakże specyficzna całość, jaką tworzy koniunkcja obu poziomów roli, jest niewątpliwie nową jakością, która wprawdzie lokuje się na obszarze mikrostruktur, lecz jest czymś więcej niż tylko składnikiem struktury grupy. To „coś więcej” wynika z faktu, że przecież tak rozumiana rola społeczna zawiera nie tylko „czyste” elementy struktury (normy, wartości, nakazy czy wymogi), ale także nakazy i wymogi zinterpretowane przez jednostkę.

struktura grupy	1 1 1 1	1 1 1 1	jednostka
	1	1
narzucane nakazy roli	^ 1	i ^ml .	osobowościowa
	1

Rysunek 5.1. Dwa podstawowe poziomy (segmenty) roli indywidualnej