77105 na dz z pol032

66

pełnoprawni członkowie plemienia żyjący w grupach rodowych, odgrywających zasadniczą rolę w życiu gospodarczym i społecznym. W tym czasie można jednak dostrzec tendencję do formowania się grup opartych na w'ię-ziach terytorialnych. Archeolodzy, podejmujący próby rekonstrukcji stosunków społecznych panujących na obecnych ziemiach polskich w okresie wpływów' rzymskich, powołują się między innym także na rełacje Cezara i Tacyta odnoszące się do plemion germańskich z pogranicza Imperium Rzymskiego. Tam dominowała grupowa forma własności ziemi przy indywidualnym jej użytkowaniu oraz miały miejsce periodyczne podziały gruntu. W pewnej sprzeczności z tym pozostaje stwierdzenie na terenie Danii i Skandynawii istnienia kompleksów poogradzanych pól, powiązanych niekiedy z określonymi domostwami, a co więcej - ślady powtórnych podziałów większych pól na mniejsze działki. Świadczyć by to miało raczej na korzyść tezy zakładającej dominację indywidualnych form władania ziemią.

W ramach poszczególnych plemion dojść miało na dzisiejszych ziemiach polskich w okresie wpływów rzymskich do wyodrębnienia się warstwy możnych, w skład której wchodzili naczelnicy poszczególnych okręgów. książęta plemienni, przywódcy wojenni i kapłani. Posiadać oni mieli szczególne prawa i w związku z tym odgrywać mogli decydujące znaczenie polityczne. Ich wyjątkowa pozycja, także wyróżniający się stopień zamożności. opierać się miały przede wszystkim na fakcie przynależności do „szlachetnego rodu” oraz osobistych zaletach, zwłaszcza wojskowych. Daniny składane im przez członków plemienia miały mieć charakter dowolny i zwyczajowy. Bogactwo dzięki temu gromadzone ułatwiało im, jak się zakłada, zdobywanie znaczącej przewagi gospodarczej. Oprócz ludności wolnej istnieć miała również warstwa ludzi półwolnych, o niepełnych prawach (np. wyzwoleńcy), oraz niewolnicy. Grupy te miały być jednak niezbyt liczne. a więc ich istnienie nie mogło powodować całkowitego rozkładu ustroju rodowego. Badacze pradziejów powołują się w tym kontekście na Tacyta, który wspominał, iż niewolnicy osadzani byli we własnych domach w zamian za uiszczanie danin z uprawianych przez siebie gruntów. Zapewne jednak, zdaniem archeologów, uwaga ta odnosi się głównie do posiadłości możnych, stanowiących ich indywidualną własność.

W organizacjach społecznych funkcjonujących w okresie wpływów rzymskich w dorzeczu Odry i Wisły z politycznego punktu widzenia najbardziej istotne znaczenie miało zgromadzenie plemienne, w skład którego wchodzili wszyscy dorośli, wolni mężczyźni. W niektórych grupach istniała też, jak się przypuszcza, dosyć silna władza książąt lub „królów”. Szczególne znaczenie dla intensyfikacji procesu różnicowania społecznego miały -według zgodnych opinii - częste wojny stanowiące okazję do wzbogacenia się. prowadzące także do wzrostu pozycji i znaczenia warstwy możnych. Wojownikiem miał być każdy wolny mężczyzna, uprawniony jednocześnie do decydowania poprzez zgromadzenie o sprawach ogółu. Mimo więc, iż zasadniczo panowała „demokracja wojenna”, szczególne znaczenie posiadać jednak mieli rekrutujący się spośród możnych przywódcy, utrzymujący, dzięki łupom i daninom, stałe lub doraźnie organizowane drużyny, których członkowie zależeli bezpośrednio od wodza. Podnosić .to miało pozycję społeczną i polityczną wybranych jednostek.

W literaturze archeologicznej przyjmowana jest teza, iż w miarę u-pływu czasu proces społecznego zróżnicowania musiał się coraz bardziej pogłębiać, ograniczając jednocześnie rolę zgromadzeń ludowych i doprowadzając ostatecznie do rozpadu grup rodowych. W wyniku tych procesów dojść musiało do powiększenia się liczby ludności zależnej i wzrostu znaczenia możnych. Konsekwencją tych przeobrażeń było zapewne tworzenie się zaczątków ustroju klasowego i formowania się pierwszych państw. Procesy zachodzące w okresie wpływów rzymskich na pograniczach Imperium Rzymskiego nie objęły jednak swoim zasięgiem obecnych obszarów ziem polskich.

Przedstawiony wyżej w znacznym skrócie przebieg procesów społecznych. zachodzących w okresie wpływów rzymskich w dorzeczu Odry i Wisły, znajduje rzekomo potwierdzenie w źródłach archeologicznych z tego okresu. Na cmentarzyskach występują bowiem dosyć silne różnice w bogactwie wyposażenia grobów. Wyróżniają się tu zwłaszcza pochówki wojowników, wyposażone w kompletne zespoły uzbrojenia, a zwłaszcza w ostrogi, oraz odpowiadające im groby kobiece, zawierające dosyć dużą ilość ozdób oraz części szkatułek i klucze, stanowiące zapewne wyznaczniki pozycji społecznej.

W okresie wpływów rzymskich pojawiły się na obecnych ziemiach polskich bogate pochówki - tak zwane groby „książęce”. Z reguły występowały one poza wielkimi cmentarzyskami - pojedynczo lub w małych skupieniach. Były to groby używane przez kilka generacji, jak się przypuszcza przez członków tej samej rodziny. W odróżnieniu od najbogatszych grobów na dużych cmentarzyskach nie zawierały one w swoich wyposażeniach prawie wcale uzbrojenia (poza ostrogami), natomiast bogate dary grobowe stanowiły ozdoby i części stroju, często wykonane z metali szlachetnych, przy czym powtarzał się stały zestaw ich rodzajów, a nawet typów. Groby te badacze pradziejów łączą z wymienianą wielokrotnie w źródłach pisanych warstwą możnych (nobiles, principes), w skład których wchodzili