85658 P1180350

136 Zenon Wożniak

Wspomniane wcześniejsze stadium młodszej fazy kultury pomorskiej i grobów kloszowych charakteryzuje występowanie na części jej obszarów zapinek i rzadziej innych zabytków pochodzenia południowego. Strefę, gdzie są one liczniejsze, jest północna część Dolnego Śląska i Wielkopolska. W innych rejonach występują one o wiele rzadziej. Jednak zespół importów wczesnolateńskich z cmentarzyska w Rem bis-linie leżącego na południowej peryferii kultury kurhanów zachodnio-bałtyjskich pozwala przypuszczać, że zabytki typu lateńskiego mogły być częściej użytkowane na obszarach przyległej strefy, to jest na Mazowszu, we wczesnym stadium wczesnego okresu lateńskiego. Być może. nie wytworzył się jednak zwyczaj wkładania ich do grobów.

W interesującym nas stadium kultury pomorskiej występują zabytki nawiązujące do typów schyłkowohalsztackich, staro lateńskich (LT A) i starszego stadium wczesnego okresu lateńskiego (LT Bi). Początki omawianego stadium pokrywają się najprawdopodobniej z datą rozprzestrzenienia się kultury pomorskiej na tereny Śląska i południowej Wielkopolski Można je więc wyznaczyć nie tylko za pomocą najstarszych form występujących w zespołach pomorskich, lecz również określić to stadium jako generalnie rzecz biorąc młodsze od okresu, na jaki są datowane najpóźniejsze typy znane z kompleksów kultury łużyckiej tych obszarów *.

Jak wiadomo, abstrahując od kilku wyjątkowo późnych zabytków, liczniejszą serię datującą końcową fazę kultury łużyckiej tworzą brązowe zapinki konstrukcji pórnohalsztackiej (por. ryc. 1 b. c), nie całkiem słusznie zwane zapinkami cert oskim i *, oraz zbliżone do nich zapinki

⁹ L. Okollcz, A. Poiarzycka. W. Nowakowski, Stanowisko z wczesnej epoki żelaza w Rembielirtie, poto. Przasnysz, Sprawozdania Archeologiczne, t- 26:    1974. k 70 n, ryc. 2 a—C, e.

■    Por. np.: J. Kostriewiki, W. Chmielewski, K. Jażdżewski, Pradzieje Polski. s. 219 n.; T. Malinowski, Uwagi na lemat zbieżności pomiędzy kierunkom rozwoju niektórych form obrządku pogrzebowego kultury łużyckiej w Polsce i ekspansji kultury pomorskiej, [w:] MuneTa archaeologica..., s. 201—229: S. Pazd*. op. eh-, i. 95 n.; L Krzyżaniak, op. dr., s. 223 n.

^m W aktualnym etanie badań wydaje sic rzeczą pewną utrzymywanie się w niektórych rejonach kultury łużyckiej współcześnie z występującymi w pobliżu zespołami kultury pomorskiej. Prawdopodobnie było to jednak, wyjąwszy niektóre rejony, zjawisfco w zasadzie krótkotrwałe.

■    Z ziem polskich zramy ogółem 18 egzemplarzy tych zapinek należących do zespołów kultury łużyckiej. Ich zestawienia publikowali: J. Kostrzewski, l.es fibules du type de la Certom en Pologne, [w:] Spomenice u poćast prof. dr Gorjonotńi-Krambergera. Zagreb 1925—1926. s. 512—616; tenże. Wielkopolska u) czasach przedhistorycznych, wyd. II, Poznań 1923. s. 137. 289. przyp. 572; J. Antoniewicz, Zabytki halsztackie z Bogumilowa I Pyzzkawa, w pow. sie-

(ryc. la) z ozdobną nóżką (tzw. Fusszierfibeln)^,ł. Analogiczne lub nieznacznie zmienione fibule (często żelazne) występują też w kompleksach „pomorskich*’^u. Cezura pomiędzy kulturą łużycką i pomorską na Śląsku i w południowej Wielkopolsce przypadała więc prawdopodobnie około połowy okresu występowania zapinek omawianego rodzaju.

Polskie fibule kuszowate typu certoskiego nie były przedmiotem gruntowniejszego, nowszego opracowania ¹, są poza tym bardzo rzad-radakim, Sw.atowit. t 18: 1939—1045 (1947), s. 14 n.; J. Roien-Przewonka, Zabytki okrętu tcczetnolateńzkisgo na ziemiach Polski. tamte, s. 45—58:

L. J. Luka, Importy italskie i wschodmoalpc jskie na obszarze kultury .łużyckiej” okresu halsztackiego io Polsce, Slav:a Antiąua, t. 6: 1957—1950. s 28 n.;

T. Dobrogowski, Grób skrzynkowy z Niemiertyc te pote. wneotomikim (daum. grodziskim). Przegląd Archeologiczny. LI,ł 2—3: 1938—1939. s. 270 n. Por. także: A. Kołodziejski, Badania zespołu otcdnic&go ludnie: kultury łużyckiej z okresu póżnohalsziackiego to Wiernie, powiat Lubsko, to lotach 1966— 1969, Sprawozdania Archeologiczne. L 23: 1971. s. 102 n., ryc. Sa. 6 (konstrukcja niekuszowata): M. Gedl. Ze studioto nad schyłkową fazą kultury łużyckiej. Archeologia Polski, t. 17: 1972. s. 332 n., ryc. 5c; tenże. Kietrz, disfrtct oj Głubczyce, (w:) Recherches archeologiques de 1971. Kraków 1972. s. 13. ryc. 2: 1—2.

** Zapinki z ozdobną nóżką znane są z dwóch stanowisk kultury łużyckiej: Grabonoga (J. Kostrze wski, Les fibules..., i. 518, tabL XVI 3) ; Grzmiącej (M. Gedl, Ze studiów.*, s. 333. ryc. 18 a—b). Zapinki te w polskiej literaturze przedmiotu zaliczano do grupy fibul certoskich. Również okaz z grobu 1801 w Kietrzu (M. Gedl, Ze studiów... s. 320. ryc. 5c) może być uznany jako zapinka z ozdobną nóżką.

^c Z ziem polskich znamy ogółem 32 okazy zapinek certoskich związanych z kulturą pomorską. Dane na ich temat są zawarte w pracach cytowanych w przyp 30 a ponadto: E. Peters en, Die friDigertnanische Kultur *n Osideutschland und Paten, Berlin 1029. s. 97—98. 160 n.: S. Pa z da. op. ci:.. s. 106. 111 n.. mapa 4: L. J. Łuka, Grób ciałopalny z okresu halsztackiego w Wymysłotcte w paw. gostyńskim, Z otchłani wieków, t. 17 1948. s. 18. ryc. 2b; tenże. Notce cmen-tarzyska kultury pomorskiej w Wielkopolsce. Fontes Archaeologici Posnanżenses. t. 8—9: 1957—1958. s. 175 n.. ryc. XVI 4 XIX 4; tenże. Groby kultury pomorskiej z Wymyołotoa to po to. gostyńskim, Z otchłani wieków, t 17: 1948. s. 107— 115, ryc. 12. 22; 1. Jadczykowa. Kultura wschódmapomorska i kultura pro-bów kloszowych w Polsce środkowej, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Lodzi. Seria Archeologiczna, L 22: 1975. i 187 n.. tabL V1U 5;

S.    Nosek. I‘filuta grobów skrzynkowych.... s. 22 n.. tabL VI 6, XXII 3—4;

T.    Dobrog u ski, op cit, s. 271 n., ryc. 4.4.

1

Dawno rpracowania J. Kostrzewsk;ego (Les fibules*., passim) i J. Rosen - Przeworskiej (Zabytki okresu wczesnolateńskiego..., passim) stały się bowiem jut dawno przestarzałe.