86732 obraz3

Rozdział dziewiętnasty

INDONEZJA 1. NIAS

Pojęcie pierwszej Istoty czy też pierwszego Początku występuje w mitach kosmogonicznych wyspy Nias w rozmaitej postaci. Największa rozbieżność daje się zauważyć między mitami północnej i południowej części wyspy. Na północy rozróżnia się na ogół absolutny pierwszy Początek i osobowego Stwórcę świata, protoplastę rodzaju ludzkiego. Stwórcą tym jest Lowalangi, podczas gdy pierwszy Początek reprezentuje raczej Uwu Lowalangi, czyli, według jednych *, „pierwszy Lowalangi” w sensie „protoplasty”, „praojca” (innych bogów i samego Lowalangi). Inni² natomiast rozumieją uwu w sensie „szczytu”, a Uwu Lowalangi jako najwyższego Lowalangi, czyli samego Lowalangi z przydomkiem „wzniosły”. Jakikolwiek byłby rzeczywisty sens tych imion, obie koncepcje są tylko rozdwojeniem jednej zasadniczej, która nie jest bynajmniej koncepcją Boga-stwórcy typu monoteistycznego, lecz Istoty Najwyższej, Niebiańskiej, która reprezentuje w pierwotnej, jeszcze nie rozdwojonej form,ie Lowalangi (langi=niebo). Lowalangi jest „wszechmogący, wszechwiedzący, wszechobecny” ³; ale nie dlatego, iżby te atrybuty były nieodłączne od jego charakteru najwyższego boga, tak jak to postuluje teoria tzw. „pramonoteizmu”; po prostu wiążą się z niebiańską naturą tego boga. Wszechwiedza Lowalangi wyraża się w szeregu sentencji często spotykanych w ustach krajowców: „Lowalangi patrzy”, „Lowalangi widzi, kiedy jesteśmy oszukani”, „Lowalangi słyszy moje słowa, jeżeli kłamię”. Wszechwiedza Lowalangi dotyczy więc, podobnie jak wszechwiedza wielu innych istot niebiańskich, uczynków i słów ludzkich. A i sankcje stosuje Lowalangi, tak jak inne bóstwa niebiańskie, przy pomocy środków meteoro-

logicznych. W jednym z mitów południowej części wyspy Nias grzeszne zbliżenie brata z siostrą, które stało się początkiem rodzaju ludzkiego, Lowalani (jest to południowa forma tego imienia) ukarał ulewnymi deszczami⁴, podobnie jak u szczepu To-ba-Batak na Sumatrze Istota Najwyższa ukarała grzeszny stosunek swojej wnuczki Si Dola z jakimś magiem czy też czarownikiem — trzyletnią suszą ⁵.

Na południu wyspy Nias pierwsze miejsce zajmuje postać Wielkiej Matki. W południowych mitach kosmogonicznych wszechświat powstaje nie dzięki aktom „twórczym” Istoty Niebiańskiej, która jest początkiem, lecz rozwija się stopniowo, w kolejnych aktach rozrodczych bóstwa rodzaju żeńskiego, którym jest Ziemia. Ziemia pojęta jest jako matka, która rodzi, zapłodniona przez element męski, a elementem tym jest Wiatr. Z mgławicy wyłania się skała, skała pęka i z wnętrza jej ukazuje się Pra-matka, która poczyna za sprawą Wiatru, i tak staje się rodzicielką bogów (Lowalani i jego brata Lature, boga otchłani) oraz ludzi⁶. Albo też Pramatka lepi ziemię z brudu, odpadów i wydzielin-swego ciała⁶. Albo, jeszcze inaczej, według poematu kosmogonicz-nego zachowanego przez mieszkańców wyspy Batu, pochodzących z Nias⁷, „nasza matka Dao” daje życie ziemi umierając; przedtem stojąc na krawędzi przepaści, przyjmuje w swoje łono za-pładniającą siłę wiatru, aby urodzić następnie pierwsze pary boskie i ludzkie.

Motyw wiatru spotyka się również w mitologii północnego Niasu. Obszerna opowieść kosmogoniczna, stanowiąca część odwiecznych pieśni żałobnych północnego Niasu ⁹, mówi o pochodzeniu świata od Istoty-początku imieniem Sihai; bóstwo to, umierając, zmieniło swoje oko prawe w słońce, lewe w księżyc, z ust jego wyrosło drzewo ognia i drugie drzewo dymu, z gardła — drzewo złota, z brzucha zaś drzewo, które dało początek ludziom. Sam bóg Sihai pochodzi od Uwu Lowalangi, gdyż uczyniony został z błota, które Uwu Lowalangi ukształtował w postać ludzką i ożywił własnym oddechem⁹. Uwu Lowalangi jest, o czym była wyżej mowa, jedną z form Istoty Niebiańskiej, a jego ożywczym oddechem jest wiatr. Z koncepcją Istoty Niebiańskiej, której głównym przejawem jest wiatr ⁹, spotykamy się jeszcze na terenie Indonezji, a i przedtem spotkaliśmy ją w Chinach (rozdz.

305