86935 Obraz9 (72)

24 Odkrywanie natury dziecka

z obaw rodziców i osób zawodowo zajmujących się tymi problemami, ale także polityków i ekip rządzących. Niepokoje te określają kierunek badań i podpowiadają psychologom, jakie konkretne kroki badawcze powinni podejmować. Po drugie, psycholodzy obierają pewien problem za przedmiot badań ze względu na to, że właśnie nabrał on teoretycznego znaczenia. Stan wiedzy osiągnął określony poziom, który sugeruje pewne nowe poszukiwania. Ponieważ naturalną koleją rzeczy jest podniesienie tego poziomu, podejmuje się dodatkowe badania, by jeszcze bardziej rozciągnąć granice wiedzy w danej dziedzinie. Na przykład badania, które dowiodły, że nieśmiałość jest stabilnym i powszechnie znanym rysem osobowościowym w okresie środkowego dzieciństwa, dają podstawy wielu dalszym pytaniom. Kiedy najwcześniej można zauważyć oznaki nieśmiałości? Czy już w okresie niemowlęcym jest to cecha o stabilnym charakterze? Czy czynniki genetyczne odgrywają jakąś rolę w jej kształtowaniu? Czy wcześnie zauważone skrajne nasilenie tej cechy wskazuje na możliwość wystąpienia patologii w późniejszym okresie? Badania, jak z tego wynika, toczą się własną drogą, a pogoń za wiedzą staje się przedsięwzięciem samym w sobie.

Jednakże istnieją pewne ograniczenia puli pytań, z jakimi psychologowie mogą sobie poradzić. Po pierwsze, niektóre z nich zamiast opracowywania danych wymagają od badacza wyrażenia sądu wartościującego. Czy rodzice powinni mieć prawo stosowania kar cielesnych? Badania mogą przedstawić jedynie skutki stosowania tego typu kar; nie mogą natomiast decydować, jakie prawa należy nadać rodzicom, a co za tym idzie, jakie prawa powinny przysługiwać dzieciom. Rozwiązanie tego typu problemu leży w gestii społeczeństwa. Inne ograniczenia tkwią w dostępności stosowanych narzędzi metodologicznych. Istnieją bowiem takie aspekty ludzkiego zachowania, które jak na razie są zbyt subtelne, by móc je właściwie opisać, a tym bardziej zmierzyć. Postęp wiedzy, przynajmniej po części, zależny jest od stanu technik oceniania, a zatem skupienie się na intelektualnym rozwoju dziecka w początkowych etapach powstawania psychologii dziecka w dużym stopniu było wynikiem powszechnego stosowania testów poznawczych; aspekty społeczne i emocjonalne były w większości pomijane, gdyż wydawały się zbyt mało konkretne, by poddawać je obiektywnej analizie. Całkiem niedawno, dzięki coraz większej dostępności odpowiednich narzędzi, zaczęto się nimi interesować w stopniu, na jaki zasługują.

Metody

Psychologowie uzyskują dane z trzech głównych źródeł: obserwacji, wywiadu i eksperymentu.

• Obserwacja może sprawiać wrażenie techniki łatwej w stosowaniu; w rzeczywistości jej fachowe przeprowadzenie wymaga ogromnej cierpliwości i skrupu-

latnego zaplanowania. Należy zdecydować, co, kogo, kiedy i gdzie chce się obserwować oraz z których licznych technik obserwacyjnych skorzystać. Obserwacja może mieć charakter uczestniczący i nieuczestniczący, przyjmować formę ciągłego relacjonowania lub odnosić się tylko do pewnych epizodów; może dotyczyć doboru próbki czasowej łub doboru próbki jakiegoś wydarzenia, skupiać się na całym zbiorze różnych kategorii zachowania lub tylko na jednej z nich oraz ograniczać się do jednej osoby w danym czasie, albo do wzajemnych oddziaływań zachowań kilku osób. Ponieważ nie jest możliwe, by jakikolwiek obserwator podczas rejestrowania zachowań innych łudzi pozostawał całkowicie bezstronny, konieczne jest przeprowadzanie testów rzetelności, zwykle opartych na jednomyślności kilku obserwatorów (szczegóły dotyczące obserwacji, jak i innych wspomnianych poniżej technik gromadzenia danych - zob. Miller, 1998).

• Wywiad. Istnieją dwa podstawowe sposoby jego przeprowadzania: bezpośrednia rozmowa i wypełnianie kwestionariusza. Ich zastosowanie w przypadku badań nad dziećmi jest oczywiście ograniczone, a mimo to, kiedy pytania zostaną wplecione w swobodną rozmowę na konkretny temat, nawet od przedszkolaków można uzyskać bardzo użyteczne informacje (np. Bartsch, Wellman, 1995; Dunn, Hughes, 1998). Natomiast w przypadku dzieci starszych, rodziców lub nauczycieli zarówno rozmowa, jak i kwestionariusze mogą przyjmować rozmaite formy: usystematyzowane lub nieusystematyzowane, formalne lub nieformalne, pytania zamknięte lub otwarte. Wybór w dużym stopniu zależeć będzie od celu, dla którego zostały ułożone, a ich precyzyjność i warunki, w jakich zostaną zadane, prawdopodobnie będą miały znaczący wpływ na uzyskane informacje.

• Eksperyment w kontekście badań nad dziećmi może przywodzić na myśl coś przykrego lub niepożądanego. W rzeczywistości jednak w niewielkim stopniu odnosi się to do procedur, zgodnie z którymi dziecko postawione jest w maksymalnie kontrolowanej i wystandaryzowanej sytuacji. Trzeba więc po pierwsze zadbać o to, by warunki dla wszystkich dzieci uczestniczących w eksperymencie były jednakowe, a po drugie celowo zmieniać niektóre z tych warunków, by zaobserwować zmiany w zachowaniu dzieci. Pozwoli to na zweryfikowanie danej hipotezy i uzyskanie odpowiedzi na konkretne pytania. Rozważmy to na przykładzie: czy dzieci pracując w grupie łatwiej uczą się rozwiązywać problemy niż dzieci działające samotnie? By uzyskać wiarygodne dowody należy w sposób losowy umieścić dzieci w określonym wieku w dwóch różnych sytuacjach. Jedna zakłada, że będą one funkcjonowały w odpowiednio licznej grupie innych dzieci, druga zaś, że będą pracowały same. Obydwie grupy muszą mieć porównywalne właściwości pod wszelkimi względami, które mogłyby mieć jakikolwiek wpływ na wynik, takimi jak inteligencja i dotychczasowe osiągnięcia edukacyjne. Dzieciom należy postawić określone zadanie, którym miałyby się zająć, a także przeprowadzić pretest, by wykazać, że to zadanie