89307 IMGD49 (2)

138 Edukacja alternatywna

Człowiek rodzi się trzy razy: jak się rodzi wyodrębnia się jego dało fizyczne; w wieku 7 lat wyzwala się jego dało eteryczne, inaczej dało żyda; do trzedch narodzin dochodzi w wieku 14 lat, gdy wyzwala się jego dało astralne (dało odczuwające) — dzięki niemu człowiek jest zdolny do „świadomego działania". Tego rodzaju prostą świadomość posiadają już zwierzęta. W odróżnieniu jednak od zwierząt człowiek posiada jeszcze czwarte dało — „dało-ja", dzięki któremu zdobywa świadomość samego siebie. To czwarte dało sprawia, że dało fizyczne, eteryczne i astralne ulegają w człowieku nieustannej metamorfozie i uszlachetnianiu. Według R. Steinera, można mówić o „ja" uniwersalnym oraz o „ja" indywidualnym. Dzięki „ja" uniwersalnemu dochodzi do realizacji całośdowego „planu stworzenia", dzięki „ja" indywidualnemu człowiek jest zdolny do stwarzania samego siebie. Posiadając „ja" indywidualne każdy człowiek nie jest —- jak to określa R. Steiner — egzemplarzem swojego gatunku, ale sam dla siebie jest gatunkiem. Każda jednostka sama dla siebie, na własny rachunek stanowi swoje prawo moralne. Do tego prawa moralnego dochodzi człowiek nie na drodze przyjęcia określonego imperatywu kategorycznego, ale dzięki moralnej intuicji oraz moralnej fantazji. Ta pierwsza pozwala mu na odkryde tego prawa, ta druga na jego obrazowe przedstawienie oraz praktyczne działanie.

Wychowanie, zdaniem R. Steinera, powinno sprzyjać temu, aby to indywidualne „ja" mogło się w pełni rozwinąć. Musi jednak uwzględnić znamienne dla każdego okresu żyda moż-liwośd rozwojowe.

Tak jak można mówić o trzech narodzinach człowieka, tak należy także wyróżnić trzy zasadnicze okresy jego rozwoju i wychowania trwające około 7 lat.

W I fazie, trwającej do 7 roku żyda, zabawa dziecka jest najczęśdej naśladowaniem żyda dorosłych. Dzied wprowadzają do niej tylko elementy zrozumiałe. Na ogół nie bawią się w filologów, a wielu lubi bawić się w kierowców, lekarzy itp. Niektóre obszary dla dziecka są bardziej oczywiste niż dla dorosłych, np. świat bajek.