84371 P1130759 resize

160

albo dookolną listwę plnslycznii, przy czym szyjka ponad nią Jen! głodku (Pudliszki). Trzeci rodzaj naczyń tzw. ceramiki ..tekstylnej” reprezentują misy znunc i. cmentarzyska w Zbrojewsku. Analiza zespołów, w których występuje ceramika z tzw. chropowaccnicm „tekstylnym", wskazuje na to, iż nic jest ona charakterystyczna wyłącznie dla „kultury przcdlużyckicj" z II okresu EB. Ceramikę tę spotykamy w materiałach ze znanego stanowiska w Bruszczewic, reprezentującego raczej starsze elementy kulturowe, wyprzedzająco „kulturę przed-łużycką", i datowanego na I/ll okres EB. Wreszcie najczęściej występuje ona nu stanowiskach z II okresu l:B, i to raczej z młodszych faz tego okresu łączonych z „kulturą przedlużycką", jak i w zespołach wczesnołużyckich z końca II okresu EB i z III okresu EB (szczególnie wyraźnie potwierdzają to groby ze Zbrojcwska).

W zespole ceramiki, w której ścianki zewnętrzne nie są chropowaconc tzw. odciskami „tekstylnymi", wyróżnić można następujące formy: baniaste naczynia wazowale z wyodrębnionymi szyjkami, misy, kubki i garnki jajowate lub esowate.

Wśród naczyń wężowatych wyróżnia się egzemplarze z baniastym brzuścem, zdobionym pionowymi, doić szerokimi żłobkami (tabl. XLV1I: 6). Naczynia te zaopatrzone są w uszka poziomo lub pionowo przekłute, umieszczone u podstawy szyjki lub na największej wydętości brzuśca. Zespoły grobowe, w których naczynia te występują, znane głównie z pogranicza śląsko-wiclkopolskiego (dorzecze Baryczy i Obry); potwierdzają ich datowanie na U okres EB, przy czym wydaje się być słuszne określenie ich jako formy młodszej (M. Kowiańska--Piaszykowa 1966, s. 115), zważywszy, iż znaczna część z nich pochodzi raczej z młodszych grobów ciałopalnych (m. in. w Pudliszkach). Naczynia tego typu występują również w grobach najstarszej fazy kultury łużyckiej, m. in. z początków III okresu EB (Zbrojewsko). Motyw pionowych żłobków bywa niekiedy uzupełniany innymi, np. grupami żłobków poziomych (Pawłów Trzebnicki, woj. wrocławskie, Kleszczewo, woj. leszczyńskie, czy niewielkimi guzami (Brzyków, woj. wrocławskie). Obok zdobionych znane są również analogiczne formy pozbawione zdobnictwa, zaopatrzone najczęściej w pionowo przekłute uszka (tabl. XLVII: 8). Pochodzą one z grobów datowanych na II okres EB i łączonych z „kulturą przedlużycką”. Analogiczne naczynia wazowate, m. in. zdobione pionowymi żłobkami, znane są z innych grup kultur mogiłowych, np. z Czech i Moraw. Oryginalną formę zdobnictwa reprezentuje waza z miejscowości Trąba, woj. kaliskie. Naczynie to posiada umieszczone na górnej części brzuśca podwójne, półkoliste listewki plastyczne (tabl. XLVII: 9).

Nieliczną grupę wśród naczyń bez chropowaccnia „tekstylnego” stanowią misy, a wśród nich formy w kształcie wycinka kuli o prostych brzegach (np. Obrót) oraz profilowane (Pudliszki). Misy na nóżkach (np. fragment z Kruszyńca) występują głównie w ciałopalnych grobach, które należy raczej łączyć z wczesną fazą kultury łużyckiej (np. Jordanów SI.).

Z kilku zespołów datowanych na II okres EB i łączonych z „kulturą przedłużycką" pochodzą kubki, z których część jest zbliżona do dzbanów. Mają one formę baniastą, jedno ucho, a część z nich wyodrębnioną szyjkę. Na szczególną uwagę zasługuje kubek-dzbanek jednouchy z grobu szkieletowego z Pątnówka, woj. legnickie, zdobiony na brzuścu małymi guzkami plastycznymi. Formy tego typu znane są z innych grup kultur mogiłowych, m. in. z Czech.

Ze stosunkowo licznych grobów, głównie kurhanowych z terenu pogranicza śląsko-wielkopolskiego w dorzeczu Baryczy, Obry i częściowo Widawy, pochodzą garnki o jajowatym kształcie i przeważnie esowatym profilu. Naczynia te są niekiedy zaopatrzone w ucha lub też zdobione plastycznymi guzkami poniżej brzegu. Trudno je uważać za formy przewodnie wyłącznie „kultury przedłużyckiej”; ich datowanie na II okres EB, jak i przynależność kulturową określają zespoły, w których występują. Analogiczne garnki o esowatym profilu, jednak zaopatrzone poniżej brzegu w dookolną listewkę plastyczną, koncentrują się głównie na terenie wschodniej i południowej Wielkopolski oraz przyległej części Śląska środkowego. Formy te czasami współwystępują z tzw. ceramiką tekstylną i w tej grupie mają nawet swoje odpowiedniki, pokryte jednak charakterystycznym chropo-waceniem. Esowate garnki z listwą plastyczną bez „tekstylnego” chropowaccnia zdają się być bliskie ceramice kultury trzcinieckiej. M. Gedl uważa, iż są to naczynia, które można zaliczyć do II okresu EB, i to raczej do młodszej fazy rozwoju „kultury przedłużyckiej", przy czym reprezentują one jego zdaniem ślady starszego osadnictwa o kulturze zbliżonej do trzcinieckiej (M. Gedl 1975, s. 70).

3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA KULTUROWA ZACHODNICH ZIEM POLSKICH W ZASIĘGU „KULTURY PRZEDŁUŻYCKIEJ"

Przegląd źródeł — materiałów pochodzących z obszaru tradycyjnie dotąd wiązanego z zasięgiem „kultury przedłużyckiej” i łączonych z tym zespołem uwidacznia, że charakterystyczne typy i formy stanowisk archeologicznych, jak i formy niektórych wyrobów albo nie występują na całym obszarze przypisywanym tej kulturze, albo też posiadają zasięg znacznie szerszy. Nasuwa to wnioski zarówno co do niejednolitości oblicza kulturowego

tego obszar tury przędli szczególną wyraźną ko Baryczy, W sprzyjały pi podkowa.

Zasięg ^ Z przedmie dziej ogran sługuje zas mogiłowyc łożonych n uchate i n pograniczn (dorzecze I łymi i odg W zakr niej mówią wanie nacz' centruje sit stępowania r południom Omówił zasięgu, sąl „kultury pl Śląska i Wl nia obliczał Pomorza, 1 uznawanym jest już znJ jedynie za ■trefy kuli pochodzet Na Pomoi z których polską W5 szpila wąt Z terenu I z końcam tury przei kiej. Zarc dziemy a niektóre | Czekany i ramion li brązowej większym NRD łut zdobione które naj napoloi Mekłemt

strefy kul stopniu p w starsz] kilka lok

*1 — Prani