84407 img900 (2)

110 Aspekty mitu

Wydaje się logiczne, źe odpokutowanie profanacji, jaką było nieprzypominanic sobie, następuje poprzez przypominanie sobie ze szczególną intensywnością. A zgodnie ze swoim pierwotnym znaczeniem tego rodzaju krwawa ofiara jest „przypomnieniem" wyjątkowo intensyw-

19

nym .

Już nie „ontologia ”, lecz „historia ”

Wszystkie wspomniane mity ze wzglądu na ich strukturę można określić mianem mitów pochodzenia. Odkrywają nam one początki obecnej kondycji człowieka, roślin jadalnych i zwierząt, śmierci, zwyczajów religijnych (inicjacji związanych z osiągnięciem dojrzałości płciowej, sekretnych stowarzyszeń, krwawych ofiar itp.) oraz współczesnych nam reguł wychowania i postępowania. W tym wypadku „to, co istotne”, nie zostało określone w chwili Stworzenia Świata, lecz dopiero później, w pewnym momencie okresu mitycznego. Co prawda wciąż chodzi o Czas mityczny, ale nie jest on już „pierwszym”, tym, który można by określić mianem Czasu „kosmogonicznego”. „To, co istotne” nie zależy już od jakiejś ontologii (w jaki sposób Świat — rzeczywistość — zaczął być), lecz od Historii. Historii boskiej i ludzkiej zarazem, stanowiącej bowiem kontynuację dramatu, w którym uczestniczyli Przodkowie ludzi oraz Istoty Nadnaturalne, które różniły się od Bogów stwórców, wszechmocnych i nieśmiertelnych. Te Istoty boskie mogą zmieniać swą modalność: „umierają” i przeobrażają się w coś innego, ale ich „śmierć” nie jest unicestwieniem, nie giną one raz na zawsze, lecz trwają w swoich dziełach. Co więcej, ich śmierć zadana im przez mitycznych Przodków przyczynia się nie tylko do zmiany ich sposobu bycia, ale również sposobu bycia ludzi. Od chwili pierwotnego zabójstwa między ludźmi a Istotami boskimi z rodzaju dema nawiązana zostaje więź nierozerwalna, powstaje między nimi

¹⁹ Tamże, s. 225.

coś w rodzaju „komunii”: człowiek żywi się Bogiem, a umierając, łączy się z nim w królestwie umarłych.

Oto pierwsze mity, które można by określić jako patetyczne i tragiczne. W kulturach późniejszych — tych, które nazywa się „kulturami władców”, później zaś miejskimi kulturami starożytnego Bliskiego Wschodu—powstaną następne patetyczne i porywające mitologie. Omówienie ich wszystkich przekracza ramy tej książki, przypomnijmy tu jednak, że niebiańska i twórcza Istota Najwyższa odzyskuje swą aktualność religijną tylko w niektórych kulturach pasterskich (przede wszystkim u Turko-Mongołów), monoteizmie Mojżesza, reformie Zaratustry oraz w islamie. Kiedy zaś pamięta się tylko jej imię — Anu Sumerów, El Kanaanejczyków, Diaus Hindusów wedyjskich, Uranos Greków— Istota Najwyższa nie od-grywajuż ważnej roli w życiu religijnym i rzadko występuje w mitologii (czasem jest zupełnie nieobecna, jak na przykład Diaus). „Pasywność” i bezczynność Uranosa została sugestywnie wyrażona poprzez jego kastrację: stał się on bezsilny, niezdolny angażować się w sprawy Świata. W Indiach wedyjskich Waruna zajął miejsce Diausa, ale i on musi ustąpić młodemu i wojowniczemu bogu Indrze, zanim zupełnie zniknie wobec Wisznu i Śiwy. El oddaje pierwszeństwo Baalowi, tak jak Anu Mardukowi. Poza Mardukiem wszyscy wymienieni Bogowie nie sąjuż „stwórcami” w mocnym tego słowa znaczeniu. Nie stworzyli oni Świata, lecz jedynie go urządzili i wzięli odpowiedzialność za dopilnowanie, aby panował w nim porządek i dobrobyt. Przede wszystkim są oni Tymi, którzy zapładniają, tak jak Zeus czy Baal — są to ci, których hierogamia z ziemskimi boginkami zapewnia żyzność pól i obfitość zbiorów²⁰. Sam Marduk jest tylko stworzycielem świata tego tutaj, Wszechświata takiego, jaki istnieje obecnie. Inny „Świat” — dla nas prawie niewyobrażalny, bo znajdujący się w stanie płynnym, Ocean, a nie Kosmos — istniał przed tym, w którym żyjemy: był to Świat rządzony przez Tiamat i jego małżonkę, świat, w którym mieszkały trzy pokolenia Bogów.

²⁰ Por. Eliade, Traktat o historii religii, dz. cyt., s. 93-94.