img933 (2)

176 Aspekty mitu

wyzwolić Krzyż Pański, i że morze rozstąpi się, jak niegdyś przed ludem izraelskim, i pozwoli im przejść suchą nogą¹.

Dzieci nie były zresztą uzbrojone. Po opuszczeniu okolic Kolonii powędrowały w górę Renu, przeprawiły się przez Alpy i dotarły do północnej Italii. Część z nich doszła do Genui i Pizy, lecz stamtąd je odprawiono. Te, którym udało się dotrzeć do Rzymu, przekonały się, że nie popiera ich żadna władza. Papież nie aprobował ich planów, młodzi krzyżowcy musieli zawrócić z drogi. Jak opowiada kronikarz w Annales Carbacenses, „dzieci wróciły wycieńczone głodem i bose, pojedynczo i w milczeniu”. Nikt nie przyszedł im z pomocą. Inny świadek pisze: „Wiele z nich pomarło z głodu i leżało po wioskach i na miejskich placach, a nie znalazł się nikt, kto by je pogrzebał”².

Paul Alphandery i Alphonse Dupront słusznie dostrzegli w tych ruchach ideę wybraństwa dziecka w pobożności ludowej, widzimy w tym jednak także mit Niewiniątek, wywyższenie dziecka przez Jezusa i ludową reakcję na krucjatę baronów — tę samą reakcję, jaka powstała w legendach wykrystalizowanych wokół Tafurs z pierwszych krucjat³. „Ponowne zdobycie Świętych Miejsc może się dokonać jedynie przez cud — cud zaś może nastąpić już tylko za sprawą najczystszych, dzieci i ubogich”⁴.

Petryfikacja mitu eschatologicznego

Niepowodzenie wypraw krzyżowych nie zniweczyło nadziei eschatologicznych. Tomasz Campanella w swym De Monarchia Hispanica (1600) błagał króla Hiszpanii o sfinansowanie nowej krucjaty przeciw Imperium Tureckiemu, a po zwycięstwie o ustanowienie monarchii uniwersalnej. Trzydzieści osiem lat później w Ecloga przeznaczonej dla Ludwika XIII i Anny Austriaczki dla uczczenia narodzin późniejszego Ludwika XIV, Campanella prorokuje jednocześnie „recuperatio Terrae Sanctać' oraz „renovatio saecu-li". Młody król zdobędzie całą ziemię w tysiąc dni, pokonując potwory, to znaczy podbijając królestwa niewiernych i wyzwalając Grecję. Mahomet zostanie usunięty z Europy, Egipt i Etiopia staną się na powrót chrześcijańskie, a Tatarzy, Persowie, Chińczycy i cały Wschód się nawrócą. Wszystkie narody zjednoczą się na łonie chrześcijaństwa, a odrodzony świat będzie mieć jedno centrum: Jerozolimę. „Kościół — pisze Campanella — zaczął się w Jerozolimie i do Jerozolimy powróci przemierzywszy cały świat”⁵. W swym traktacie La prima e la seconda resurrezione Tomasz Campanella nie uważa już, jak św. Bernard, zdobycia Jerozolimy za pewien etap na drodze ku Jeruzalem niebiańskiej, lecz za ustanowienie królestwa mesjańskiego⁶.

Nie ma sensu mnożyć przykładów, warto natomiast podkreślić, że istnieje ciągłość między średniowiecznymi koncepcjami eschatologicznymi a różnymi dziewiętnastowiecznymi iluministycznymi „filozofiami Historii”. Od mniej więcej trzydziestu lat zaczęto doceniać wyjątkowe znaczenie, jakie miały „proroctwa” Joachima z Fiore dla powstania i ukształtowania się wszystkich ruchów milenarystycznych, które pojawiły się w XIII wieku i trwały, w formie mniej lub bardziej zeświecczonej, aż do wieku XIX⁷. Największy oddźwięk wy-

1

   Annales Scheftlariensis, tekst cytowany przez Dupronta, Croisades et eschatologie, dz. cyt., s. 123.

2

   Teksty cytowane tamże, s. 127.

3

   Odnośnie do Tarjus, zob. Cohn, The Pursuit ofthe Millenium, dz. cyt., s. 45 i nast.

4

   Dupront, Croisades et eschatologie, dz. cyt., s. 145.

5

   Dopisek Campanelli do wersu 207 jego Ecloga, cytowany przez Dupronta, Croisades et eschatologie, dz. cyt., s. 187

6

   Wydanie krytyczne Romano Amerio (Roma 1955), s. 72; Dupront, Croisades et eschatologie, dz. cyt., s. 189.

7

   Odnowienie badań nad Joachimem z Fiore jest wielką zasługą Ernesto Buonaiuti, który wydał jego Tractatus super ąuatuor ewangelia (Roma 1930) i poświęcił mu dzieło pt. Gioacchino da Fiore, Roma 1931. Por. także dwa ważne artykuły Buonaiutiego: Prolego-feni alla storia di Gioacchino da Fiore, „Riccrche Religiose”,