83873 P1130791 resize

Zupełnie odmienny obraz stosunków kulturowych przedstawiła w roku 1965 M. Gimbutas w pracy poświęconej epoce brązu w Europie centralnej i wschodniej. Według tej autorki kultura traciniccka była prostą kontynuacją kompleksu tzw. kultury baltyjsldcj lub jej fazą i nie miała żadnego związku genetycznego z późniejszym osadnictwem plemion kultury łużyckiej przesuwających się z zachodu na wschód z terenów zajmowanych uprzednio pracz kulturę unietycką i praedhtźycką. Zgodnie z koncepcją M. Gimbutas te ostatnie jednostki kulturowe stanowiły podłoże dla uformowania się kultury łużyckiej, której najdalej ku wschodowi i północnemu wschodowi wysunięte stanowiska tylko w kilku punktach przekroczyły Imię Bugu.

Problematyka kultury trzdnieckiej podjęta została też w publikacji J. Dąbrowskiego, poświęcanej powiązaniom ziem polskich z terenami wschodnimi w epoce brązu (J. Dąbrowski 1972). W wyniku skrupulatnej analizy źródeł badacz ten doszedł do wniosku, że na znacznym obszarze Europy środkowej i wschodniej od wczesną epoki brązu rozwijał się wielki zespół kulturowy, zwany przez niego cyklem irzcmiecko-komarowsko-sośniekim Zespół ten posiadał wiele cech wspólnych, w tym także zbliżoną genezę. W okresie późniejszym w jego zachodnim odłamie na podłożu kultury trzdnieckiej wykształcić się miała tzw. wschodnia grupa terytorialna kabury łużyckiej.

Zagadnienia związane z genezą i zanikiem kultury trzdnieckiej przedstawione zostały także w najnowszym opracowaniu pradziejów Polski W. Hensia. Według tego badacza kultura trzemiccka w Polsce rozwinęła się głównie na podłożu lokalnych grup kultury ceramiki sznurowej, młodszych grup kultury ceramiki grzebykowo--dołkowej, częściowo grupy iwieńskkj przy wyraźnych wpływach kultury kurhanów- południowoczeskich i środ-kowodunajskich. W obrębie tak ukształtowanego zespołu kulturowego, zdaniem W. Hensia, doszło do dalszej krystalizacji etnosu prasłowiańskiego, który zwłaszcza u schyłku 1 i II okresu epoki brązu przejawia! tendencję do przesuwania się ze wschodu na zachód. Obszar Polski podzielony na trzy surfy kulturowe zasiedlały wówczas na zachodzie plemiona kultury pnedhiżyckiej (być może PraWenetowie), na północnym wschodzie plemiona bahyjskie, a Polskę środkową i wschodnią plemiona kultury trzdnieckiej. Zasadnicze zmiany obrazu kulturowego nastąpiły już w III okresie epoki brązu, kiedy to na ziemiach polskich zachodził

».. proces formo—nu się nowych WiitwhdK znamion kulturowych i przesuwanie się ich na wschód.. Był on zapewne konsekwencją wyzsztęo pozioma rozwoju dawnego centrum «praedhizyckie*o» - jak sądzi W. Hensd — pozorne opanowanie przez dańam* terenów położonych dalej na wschód nie wiązało się z procesem etnicznej ekspansji. Mozhwe jest tyko, że przewacsrww-nie zachodnie przyczyniło się do iwnwnry oddzielenia Pnsłowiza od Piafaahów" (W. Heaseł 1973, s. 165-161).

Przedstawione wyżej poglądy szeregu badaczy zamykają dotychczasowy etap dociekań nad problematyką kultury- trzdnieckiej.

Problem genezy i zaniku kultury trzdnieckiej jest w dalszym ciąga zagadnieniem szczególnie trudnym: zespół trzciniecki, jak i większość kultur archeologicznych, najlepiej uchwytny jest dla naszych badań w fazie pełnego rozwoju, w- momencie wyraźnie ukształtowanych już znamion kulturowych. W fazie tej osadnictwo plemion kultury- trzdnieckiej obejmowało tereny zawarte pomiędzy środkowym dorzeczem Warty i górnym dorzeczem Wisły na zachodzie, a dorzeczem środkowego Dniepru na wschodzie. Północna granica zwartego zasięgu stanowisk tej kultury przebiegała w przybliżeniu po linii oddzielającej Pojezierze Mazurskie od Mazowsza i Podlasia, a dalej ku wschodowi wzdłuż wododziału Pryped do Desny. Na południu strefa pograniczna obejmowała pogórze Karpat oraz region południowego Wołynia.

Na peryferiach tego zespołu, zwłaszcza na południowym wschodzie oraz w- przeciwległym krańcu dorzecza Warty, wyraźnie odcinają się tzw. strefy- mieszane o kulturze trudnej do sklasyfikowania, posiadające zarówno cechy osadnictwa monieckiego, jak i znamiona typowe dla współczesnych sąsiednich grup kulturowych. W dorzeczu Warty jest to strefa wzajemnego przenikania i oddziaływania cyklu kultur mogiłowych i kultury trzdawc-bej. a ną pograniczu Wołynia i Podola region zazębiania się osadnictwa plemion kultury komarowskiej i monieckiej. Jak zaznaczyliśmy, cały kompleks kultury trzdnieckiej nie jest jednostką zwartą. Materiały' źródłowe pochodzące z różnych regionów- wykazują nieraz znaczne zróżnicowanie. Złożyło się na to szereg prrjczy. wśród których istotną rolę odgrywały zapewne tradycje starszego podłoża kulturowego, wpływy i kontakt z sąsiednimi kompleksami osadniczymi oraz odmienne warunki środowiska naiurałnego.

Początki kształtowania się kultury trzdnieckiej na terenie Polski można odnieść — jak podano — zapewne do drugiej połowy I okresu epoki brązu po zaniku kultur eprszn lirowych oraz późnych grup tzw.. kultury ceramiki grzeby kowo-dołkowej"-

O ile darowanie początków kultury trzdnieckiej, przynajmniej dla południowych regionów Polski, jest stosunkowo dobrze czytelne, to jej geneza i tutaj nie jest jasna. W okresie poprzedzającym uformowanie się Kg.' zespołu kulturowego w strefie lasostcpu na Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej, wyróżnia się dwie wspoanaae już kultury — mierzanowicką i strzyżewską. Północny zasięg występowania osadnictwa kultury aueraacwtc-bej jest obecnie trudny do ustalenia. Wydaje się jednak, że tylko sporadycznie przekraczało ono ku potoccy rejon Wyżyny Kieleckiej i dorzecze górnego Wieprza. Na północ i północny wschód od rej granicy, na tesensc-