P1130799 resize

200

iwieńslricj, której pewne odłamy wzięty, jak wiadomo, udział w formowaniu się stosunków kulturowych na wschód od Wisły. Warto jednak zaznaczyć, te takie na tym obszarze oprócz elementów związanych z Praslo-wianami tyły inne grupy etniczne. Do nich naletełi np. przedstawiciele kultury madziarowskiej. Obszar, o którym tu mowa, nic uległ Większym zmianom takie w okresie 1400-1200 r. p.n.e., kiedy to można mówić o istnieniu 3 stref kulturowych. Do pierwszej z nich należały plemiona przedhiżyćkie, do drugiej — trzcinieckie, a do trzeciej — baltyjskie.

Na temat egzystencji kiedyś wspólnoty bałto-slowlnńsklej istnieją — jak zaznaczyłem — duże rozbieżności. Zakładając jednak jej istnienie winniśmy się zgodzić ze zdaniem, te w okresie tym uległa ona znacznemu rozluźnieniu, a między lalami 1200 a 1000 p.n.e. — zupełnemu rozpadowi. Za tą sugestią zdają się przemawiać także niektóre obserwacje językoznawcze. Do tej grupy zaliczyłbym zwłaszcza stwierdzenie O.N. Trubaczewn (1966, s. 392 i n.) o istnieniu niewielkiej ilości wspólnych dawno-slowiaósko-bałtyjskich językowych innowacji.

Dosyć prawdopodobna jest hipoteza, te najpóźniej od III okresu epoki brązu Prab&łtowie tyli tei w rejonach północno-wschodniej Polski. Przebywali oni tutaj w częściowym przemieszaniu z resztkami Praugro-Finów, nie mówiąc jut o odpryskach ludności weneckiej i prasłowiańskiej, o czym będzie jeszcze mowa niżej.

Skomplikowanie przedstawia się sprawa etnicznej przynależności grup zamieszkałych pozostały obszar Polski.

Dawniej w naszej literaturze przedmiotu panował wśród ncoautochtonistów pogląd, który poniekąd podzielałem, te zarówno plemiona kultury przedłutyckiej, jak też trzcinieckiej mogły należeć do prasłowiańskiej grupy językowej. Stanowisko to przedstawiam tu w pewnym uproszczeniu, gdyż istniały rozmaite warianty w tej kwestii. Wyrażano nawet opinię, że do wyodrębnienia Praslowian mogło dojść najwcześniej po r. 1200 p.n.e., tj. łącznie z ukształtowaniem siętzw. kultury „łużyckiej”. W świetle analizy nowych materiałów wynika jednak, te zespół trzciniecki traktować trzeba jako czynnik, w którego obrębie doszło do dalszej krystalizacji Praslowian. Mało jest natomiast prawdopodobne, by można zaliczyć do tej grupy plemiona „przedhiżyćkie”, a w każdym razie ich masę podstawową. Nie mogły też ich obejmować zachodnie grupy kultury „łużyckiej", wyrosłe na bazie kultury przedłutyckiej. Analiza zmian zachodzących w obrazie kulturowym ziem polskich od schyłku epoki kamienia uwidacznia tendencję, czytelną zwłaszcza u schyłku pierwszego i w drugim okresie epoki brązu, do przesuwania na zachód strefy przynależnej do domniemanego przeze mnie zespołu prasłowiańskiego. Kierunek ten spowodował, iż doszło na naszych ziemiach do wykształcenia się takich grup kultury „łużyckiej”, w których genezie wybitny udział miały zarówno elementy trzcinieckie, jak przedlużyckic. Ułatwiło to przesuwanie żywiołu prasłowiańskiego coraz dalej na zachód, a w konsekwencji — co najmniej do Odry. Z drugiej strony wschodnie odłamy kultury trzcinieckiej, łącząc się z innymi grupami, doprowadziły w efekcie do powiększenia się obszaru prasłowiańskiego także w tej części Europy. Jeżeli więc poważną wątpliwość może budzić okoliczność, czy już.ok. 1200 r. p.n.e. tereny nadodrzańskie należały do terytorium Praslowian, to jest ona mniejsza w stosunku do czasów ok. 1000 r. p.n.e. Pisząc zresztą o tych kwestiach stale powinniśmy mieć na uwadze, iż przeobrażenia kulturowe nie musiały przebiegać równolegle z przemianami językowymi. Nawet jako oczywistą prawidłowość przyjąć wypada, że zmiany te znalazły swe odbicie w języku dopiero w czasie późniejszym. Język służy bowiem komunikacji, a nie inspiracji nowych treści kulturowych, zwłaszcza materialnych. Jakiś obszar zawładnięty kulturowo (w sensie kultury archeologicznej) mógł podlegać zgoła innym normom w kwestii opanowania go przez jakiś język.

W okresie, gdy Prasłowianie sięgnęli do Odry, to jest najpóźniej ok. początków I tysiąclecia p.n.e., od północnego zachodu graniczyli z nimi Pragennanie, od południowego zachodu plemiona praceltyckie, od południa plemiona iliryjskie i częściowo pratrackic, od południowego wschodu plemiona pratrackie, a później również irańskie, od północnego wschodu plemiona baltyjskie i ugrofińskie. Zrozumiała jest w tych warunkach okoliczność, iż w językach słowiańskich uwidaczniają się kontakty z wymienionymi wyżej ludami. Część z nich była wynikiem dłuższego sąsiedztwa, a część rezultatem penetracji tych ludów na ziemie Polski .

Największe obce fale etniczne, które w okresie trwania wspólnoty prasłowiańskiej oraz w samych początkach naszej ery przewaliły się przez ziemie Polski, pomijając przelotne wędrówki Scytów czy innych koczowników, były następujące: iliryjska, pratracka, celtycka, germańska, a może i baltyjska (poza obszar Warmii i Mazur). Stopień przemknięcia i długotrwałości niektórych z nich nie został jeszcze dobrze zbadany. Do tej kategorii należą zwłaszcza migracje: iliryjska, pratracka oraz bałtyjska. Nie oznacza to, by z pola widzenia zostały usunięte wszelkie niejasności dotyczące weneckiego obszaru pradziejów polskich oraz okresów i trwania zasiedlenia niektórych jego części przez plemiona celtyckie i germańskie.

Występowanie na ziemiach słowiańskich różnych obcych nazw topograficznych, a także możliwość lokalizacji — w oparciu o źródła pisane — niektórych plemion przybyłych z zewnątrz, spowodowały powstanie wiciu teorii na temat pierwotnego zasiedlenia ich przez różne inne ludy i bardzo późnego zajęcia — gdyż dopiero w początkach naszej ery — przez plemiona słowiańskie. W ten sposób doszło do próby identyfikacji ludu archeolo-