P1130763 resize

164

wyróżniając dwie grupy kulturowe: śląską grupę kultury mogiłowej oraz wielkopolską kulturę mogiłową7, ramiką tekstylną typu Pudliszki, określając także zasięgi tych grup. Dla A. Gardawskiego wielkopolska grupa kultury mogiłowej z ceramiką tekstylną, obejmująca jego zdaniem obszar między dorzeczem Prosny i dolnej Warty a środkową Odrą, stanowiłu mieszaną grupę kulturową między kulturą trzciniecką a „przedłużycką"

(A. Gardawski 1970, s. 23 n.). W tym ujęciu strefa przemieszania stanowi pojęcie w dużym stopniu inne niż wyżej podane. Znacznie szerszy jest jej zakres terytorialny. W wyróżnianiu mieszanej grupy wielkopolskiej A. Gardawski przypisuje istotną rolę tzw. ceramice tekstylnej, która — jego zdaniem — odróżnia tę grupę od „kultury przedłużyckicj”, jak i trzcinicckiej (A. Gardawski 1970, s. 24). Stwierdzić należy, że wspomniany bs-dacz trafnie dostrzegł różnice między kulturą starszego okresu epoki brązu na Śląsku, i to głównie jego częfci lewobrzeżnej, a na obszarze prawobrzeżnej części Śląska środkowego i Dolnego oraz przyległych terenach Wielkopolski. Przytoczone powyżej wnioski sformułował wspomniany badacz zwracając mało uwagi na czytelne, również dość ścisłe związki tych obszarów w zakresie wielu elementów kultury. Trudno już obecnie jednoznacznie rozstrzygać, czy obszar lewobrzeżny Śląska środkowego i Dolnego, prawie całego Śląska Górnego i przylegających części północno-zachodniej Małopolski należałoby traktować jako zajmowany przez odrębną kulturę czy też grupę, a teren prawobrzeżnej części Śląska środkowego i przyległej części Wielkopolski, obejmujący dorzecze Baryczy, Obry, dalej w kierunku północnym sięgający mniej więcej do Poznania, a wschodnim - po linię Prosny, również jako oddzielny obszar kulturowy zajęty przez inną kulturę lub grupę. Kwestia ta wymaga dalszych badań, wzbogacenia bazy źródłowej, a wówczas będzie można w sposób bardziej pełny ustalić, ile cech kulturowych łączy te tereny, a ile dzieli.

W tej chwili nie podlega wątpliwości, że śląsko-wielkopolska strefa „kultury przcdłużyckiej" nie jest pod względem kulturowym jednolita i nie przesądzając sprawy ostatecznie można na tych terenach wydzielić dwie grupy lokalne. Jedna z nich, którą wypadałoby nazwać grupą śląską, zajmowałaby pierwszy z określonych powyżej obszarów, drugą natomiast należałoby określić jako środkowo-śląsko-wielkopolską (lub ściślej północno-- środkowo-śląsko-wielkopolską). Zajmowała ona drugi z określonych powyżej obszarów. W takim ujędu tę drugą grupę trudno uważać, jak to sugeruje A. Gardawski, za mieszaną z elementami trzcinieckimi, gdyż nie one ją głównie charakteryzują, i włączać do tzw. strefy przemieszanej. W zasadzie każda jednostka kulturowa zawiera pewną ilość cech grup sąsiednich czy nawet dalszych, co jednak nie prowadzi do określania ich jako kultur czy grup mieszanych. W naszym przypadku wiodłoby to nawet do niejasności terminologicznych, bo przecież tzw. ceramika tekstylna wchodzi także na tereny Śląska lewobrzeżnego, na Górny Śląsk, dochodzi na wschód do Warty, a więc strefa przemieszania byłaby znacznie szersza. Przyjęcie dla drugiej z wyróżnionych grup określenia „typu Pudliszki” nie wydaje się być także najtrafniejsze. Groby na tym cmentarzysku nic są jednolite pod względem chronologicznym, a ponadto także nie są one tak bardzo typowe dla terenu, jaki ta grupa zajmuje. W tej sytuacji należałoby sformułować inne, nowe określenie. Sugerowane powyżej robocze określeni® w pierwszej wersji nie jest całkiem ścisłe, a w drugiej, zbyt rozwlekłe. Mimo tych wad określenia grupa środkowo-śląsko-wielkopolska na razie najlepiej spełnia warunki przynajmniej roboczego terminu.

Wydzielając w śląsko-wielkopolskiej strefie „kultury przedłużyckiej” dwie grupy lub może nawet kultury lokalne, wypada określić tereny na wschód od linii Prosny po Wartę oraz Kujawy jako strefę mieszaną między „środkowo-śląsko-wielkopolską” grupą a kulturą trzciniecką. Do odpowiedzi w kwestii, czy w obu przypadkach należałoby mówić o grupach lokalnych, czy osobnych kulturach, przybliży nas przynajmniej częściowo określenie genezy kultury starszego okresu epoki brązu na Śląsku i w Wielkopolsce.

We wczesnym I okresie epoki brązu tereny te należały do dającej się wyróżnić na obszarze ziem Polski zachodniej strefy kulturowej, w której główną rolę odgrywała kultura unietycka. Ponadto w Wielkopolsce występowały jeszcze kultury grobsko-śmiardowska i iwieńska, pozostające pod znacznymi wpływami kultury unietyc-kiej. W późnej fazie wczesnego okresu epoki brązu, głównie poprzez Bramę Morawską, docierają wpływy kultury madziarowsko-wieterzowsldej, co doprowadza do powstania na Wyżynie Głubczyckicj lokalnej grupy no-wocerekwiańskicj. Mniej jasno przedstawia się sytuacja u schyłku 1 okresu epoki brązu na terenie Wielkopolski. Odkrycia na stanowisku w Bruszczewie zdają się jednak potwierdzać, że również na ten teren dotarły silne wpływy z kręgu kultury madziarowsko-wieterzowskiej i im przede wszystkim należy przypisać powstanie osiedla obronnego w pewnej mierze o produkcyjnym charakterze (metalurgia brązu). Trudno jednak w tej chwili już precyzować pojęcie o kulturze przynajmniej części obszaru Wielkopolski na przełomie I i II okresu brązu. Stanie się to realne po opublikowaniu wyników badań m. in. w Bruszczewie. Ceramika z tego obiektu zdaje się wykazywać, że oprócz elementów madziarowsko-wieterzowskich mamy tu do czynienia ze śladami kultury unie-tyclciej, wreszcie ze śladami tradycji kultury grobsko-śmiardowskiej i iwieńskiej. Nie można również wykluczyć śladów oddziaływań kultury trzcinicckiej.

W początkach II okresu epoki brązu następują na interesujących nas terenach Śląska i Wielkopolski dość istotne przeobrażenia kulturowe, które kładą właściwie kres rozwojowi kultur wczesnobrązowych. Przeobrażę-