DSCF1024

Południu — są jaskrawym przykładem grupy kastowej. W daw* ! Polsce organizacja stanowa miała wiele cech istotnych dla |J§I mu kastowego. Takie cechy miała warstwa szlachecko-ziemia' ska, miało chłopstwo i miało mieszczaństwo. W nieco zmienion • postaci pozostałości tego systemu przetrwały aż do czasów ostatnich, ba — nawet do dzisiejszych.

Kasta jest grupą zamkniętą. Każdy, kto w niej uczestnicy rodzi się w kaście i w kaście umiera. Wejście z kasty jest dla jednostki rzeczą bardzo trudną, zazwyczaj — niemożliwą. Nieraz wyjście to ma postać ucieczki z kasty i jest połączone z próbami — nie zawsze udanymi — zatarcia śladów kastowej przeszłości. Udział w kaście wymaga absolutnego przyjęcia szeregu reguł, które wyznaczają sam fakt istnienia kasty. Są to reguły religijne, prawne, językowe, obyczajowe, zawodowe — najogólniej — kulturalne. Uczestnik kasty musi całe swe życie, całe swe zachowanie się, myślenie, odczuwanie przystosować do reguł kasty. Reguły te są przyjęte zarówno przez samą kastę, jak i przez szersze otoczenie, w którym kasta i jej członkowie przebywają. I kasta, i owo szersze otoczenie oczekują od każdego członka kasty, by zachował się tak, jak tego reguły wymagają. Narzuca to obowiązek przestrzegania określonej etykiety, zazwyczaj pedantycznie określającej wszelkie szczegóły stylu życia.

Reguły kasty określają np. ubiór jej członków. Członek kasty powinien używać swoistego języka, a jeżeli używa języka otoczenia zewnętrznego, to posługuje się w nim swoistą gramatyką, swoistym akcentem i słownictwem. Członka kasty obowiązują określone reguły dietetyczne, mieszkaniowe, medyczne itd. Oczywiście gdy w systemie kastowym zaczynały pokazywać się rysy, gdy z instytucji prawno-obyczajowej stawał się on tylko instytucją obyczajową, reguły jej traciły na swej mocy i częste były od nich odstępstwa. Jednakże aż do ostatnich czasów było w Polsce rzeczą właściwą, by Żyd, nawet mówiący po polsku, „żydła-czyl , by używał gramatyki, zwrotów, akcentu, infleksji, zgodnych I przyjętym wzorem Żyda. Analogiczne wymagania językowe są

stawiane jeszcze dziś w stosunku do Murzynów na Południu Stanów Zjednoczonych. Analogii takich, odnoszących się do drobiazgów stylu życia, można znaleźć więcej. W Polsce, Żyd, który „nosił się po europejsku”, miał — tak przynajmniej głosiła fama — ubierać się szczególnie jaskrawo, zdradzając tym gust „żydowski”. W Ameryce w tym wypadku mówi się o guście „murzyńskim”. Ubocznie dodajmy, że opinie te w dużym stopniu miały swe uzasadnienie faktyczne. Żydzi w Polsce, Murzyni w Ameryce, różne grupy kastowe w innych krajach świata w ubraniu swym i w całym zachowaniu się wykazują niejaką agresywność. Ma to głębokie uzasadnienie psychologiczne, w co jednak tu wchodzić nie możemy.

Od tych przykładów regulowania przez kastę szczegółów stylu życia przejdziemy do rzeczy bardziej zasadniczych. Kasta niekoniecznie jest grupą, której organizacja, zachowanie się, miejsce w zbiorowości narodowej są wyznaczone przez przepisy prawa. Oczywiście w Polsce stanowej charakter kastowy poszczególnych grup społecznych miał swe oparcie w przepisach prawa. Cała organizacja Żydów jako kasty, włączając w to ich autonomię wewnętrzną, ustrój kahalny, stosunki z innymi grupami itp. — wszystko to było określone przez reguły prawa pisanego. W Stanach Zjednoczonych jeszcze dziś ustawy pewnych stanów południowych — np. zakazujące małżeństw mieszanych, segregujące w miejscach publicznych itp. — nakładają na ludność murzyńską reguły kastowości. Niemniej jednak system kastowy może istnieć i rozwijać się również i wtedy, gdy nie ma za sobą oparcia w sankcjach prawnych. W Polsce okresu międzywojennego system ten istniał, choć nie był narzucany przez prawo i nie było ustaw, które — formalnie rzecz biorąc — stałyby na jego straży. Pomijając odosobnione wypadki, system kastowy w czasach dzisiejszych ma charakter obyczajowy, jest produktem pewnych wartościowań, jakie w danym społeczeństwie panują i są powszechnie uznawane. Te przepisy społeczne, choć — znów formalnie rzecz biorąc — pozbawione sankcji prawnych, mogą mieć moc nie mniejszą od

93