glinski8

Piotr Gliński

było to spowodowane przyczynami technicznymi, a nie faktycznym, trwałym zanikiem działań i istnienia organizacji, możemy przyjąć, że nieco ponad 25% polskich organizacji pozarządowych faktycznie nie działa (nie istnieje) w porównaniu do stanu zarejestrowanego. Na ogół zanik działalności ma miejsce w ciągu trzech pierwszych lal działania. Nie wydaje się jednak, aby była to sytuacja jakoś szczególnie dziwna czy świadcząca o wyraźnej słabości polskiego sektora pozarządowego - jest to raczej zjawisko typowe dla funkcjonowania sektora obywatelskiego, zwłaszcza w nowych demokracjach o niewykształco-nych, enklawowych -strukturach społeczeństwa obywatelskiego''.

W^ontek^cTeliowego źródła wiedzy o sektorze pozarządowym w Polsce, jakim niewątpliwie są ostatnie badania KLON/JAWOR. zachodzi podstawowe pętanie: co nowego wniosły wyniki tych badań do naszej wiedzy o sektorze, jakie dotychczasowe dane zostały potwierdzone, jakie wymagają zweryfikowania, a o czym trudno jest wciąż jednoznacznie wyrokować?

O jednym „nowym odkryciu” już wspominaliśmy. Jest nim oszacowanie ilości organizacji martwych i przestających działać. Według dotychczasowych ustaleń GUS, udział organizacji nie działających wśród wszystkich polskich organizacji non-profit objętych ewidencją statystyczną wynosił w 1998 roku około 5%^?J. Z kolei szacunki Stowarzyszenia KLON mówiły o około 30% „martwych dusz” w sektorze. Obecne dane modyfikują naszą wiedzę w tym zakresie. Dodatkowo udało się ustalić, że wśród 10%. które zaprzestały działalności (ze wstępnej, przyjętej w pierwszym etapie badań, próby 3300 wylosowanych organizacji - w tym 546 fundacji), 27% zrobiło to z powodów trudności finansowych, 22% z powodu wyczerpania się motywacji działaczy⁷, a jedynie 10% ze względu na spełnienie celów dla jakich powstała organizacja '. Badania wskazały dodatkowo, że aż 70% organizacji, które zaprzestały działań, „padło” już w pierwszych trzech latach swojego istnienia. Autorzy badań komentują ten stan rzeczy następująco: Sytuacja w naszym przekonaniu jest alarmująca i wskazuje jak ważne jest wspieranie nowo powstających organizacji' ⁶. Można jedynie dodać, że te pesymistyczne konkluzje odnoszące się do nowych danych empirycznych potwierdzają jedynie hipotezy formułowane wielokrotnie przez badaczy sektora na podstawcie ustaleń wyrywkowych i badań jakościowych: polski sektor pozarządowy, po okresie dynamicznego rozwoju, przechodzi kryzys, wymaga wsparcia, a szczególnie niepokojąca jest sytuacja dominujących w sektorze małych (kilku, kilkunastu aktywnych uczestników) organizacji pozarządowych

E. Mokrzycki: Bilans niesentymentalny. Warszawa 2001: P Gliński. H. Palska: Op. cit.

E. Leś, S. Naięcz: Potencjał ekonomiczny..., op. cit.

.1. Dąbrowska i inni: Op. cit.

Komunikat z badania Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce. Warszawa 2002.

0    charakterze lokalnym i organizacji buntujących się przeciwko klientelistycz-nym relacjom z władzami '.

Istotnym, nowym wynikiem omawianych badań jest wyraźna zmiana hierarchii wielkości branż pozarządowych w Polsce. Fakt ten sygnalizowały już wyniki wspominanego tu badania w ramach projektu Johns Hopkins University. które wskazywały, że największy udział w zatrudnieniu w całym sektorze non--profit mają organizacje sportowa (24.3%) i edukacyjne (22%), a następnie dopiero organizacje zajmujące się usługami socjalnymi i pomocą humanitarną (17,2%). W dotychczasowych badaniach sektora dominującymi branżami były ochrona zdrowia (około 20% organizacji sektora), pomoc społeczna (17%)

1    edukacja (16%), gdy np. sport i rekreacja obejmował jedynie 5.7% wszystkich organizacji sektora. Obecne badania ujawmiły, że rzeczywistość społeczna łatwo ukrywać może swe oblicze przed socjologiem wyposażonym w kiepskie techniki badawcze, jakim w gruncie rzeczy okazała sic ankieta pocztowa. Badania reprezentatywne z bezpośrednim dotarciem do organizacji wykazały, że najwięcej organizacji pozarządowych w Polsce działa w obszarze „sport, rekreacja, turystyka, wypoczynek". Jest aż 36,5% wszystkich organizacji (ponad 13 tys.), 12,4% organizacji za najważniejsze pole swych działań uważa oświatę, edukację i wychowanie, 11.6% - ochronę zdrowia, rehabilitację i pomoc niepełnosprawnym. 10.1% - sztukę, kulturę, ochronę zabytków i tradycji, a jedynie 4,6% (piąte miejsce w hierarchii) - pomoc społeczną, samopomoc i działalność charytatywną. Jest to wynik znamienny. Z jednej strony potwierdza on dane z analizy przepływów środków finansowych z funduszy publicznych jednostek administracji centralnej do sektora pozarządowego, które wskazują na szczególnie uprzywilejowaną sytuację organizacji i klubów sportowych (z których większość ma formę stowarzyszeń sportowych). Jest to zresztą, na co wielokrotnie wskazywałem. w znacznej mierze spowodowane brakiem reformy sektora oraz brakiem wizji i spójnej polityki państwa wobec organizacji pozarządowych, czego efektem jest zachowanie starych peerelowskich struktur klientelistycznych i upolitycznienie relacji pomiędzy sektorem pozarządowym a rządowym i samorządowym. Z drugiej strony, prezentowane dane potwierdzają formułowaną niekiedy wśród badaczy sektora hipotezę, że organizacje sportowe, najprawdopodobniej z uw'agi na swój względnie (w porównaniu do innych branż sektora pozarządowego) uprzywilejowany charakter (także zachowanie znacznego majątku z czasów poprzedniego systemu) nie byty dotychczas - i nie są - zainteresowane ani

Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: trzeci sektor Red. P. Gliński, B. Lewenstein. A. Siciński. Warszawa 2002: P Frączak: Trzeci sektor w III Rzeczypospolitej. Warszawa 2002: P Gliński: O pewnych aspektach obywatelskości. Aktywność społeczna a integracja wspólnot obywatelskich. W: Jak żyją Polacy Red. H. Domański. A. Ostrowska. A. Rychard. Warszawa 2000.

131