Ilustrowany Przewodnik po Busku

HiSr-

i-.

RZEDMOWA.

ir.v;//.s7/;/e zdrojowiska zagraniczne posiadają lii era turę bogatą i szczegółowo są opisywane, a setki tysięcy egzemplarzy tych broszur roznoszą wiadomość o tern lub owem uzdrowisku. W naszym kraju posiadamy miejsca i zakłady lecznicze, pod względem zdrowotnym i własności wód mineralnych, w niczem nie ustępujące, a nawet o wiele przewyższające — zdroje zagraniczne. Nie zbyt liczne zwiedzanie uzdrowisk krajowych, nie pozwala im należycie się rozwinąć, a nam przynosi nie wątpliwie krzywdę, bo naraża nas na większe wydatki i powstrzymuje od zapoznania się z pięknością okolic własnego kraju. Wielu kuracjuszów omija zakłady lecznicze krajowe wyłącznie dla tego, że o nich wcale lub bardzo mato wiedzą.

Niniejszym przewodnikiem pragniemy zaznajomić szerszy ogół z jednym z najlepszych w kraju naszym zakładem wód . mineralnych, z każdym rokiem więcej znajdującym zwolenników.

W przewodniku tym znajdzie czy- < telnik rys historyczny Buska, szczegółowy opis i rozwój zakładu, sposoby leczenia wodami buskiemi, wskazówki w jakich chorobach icody te są pożyteczne, ceny i w ogóle koszta leczenia się, drogę, którą najłatwiej dostać się, do zakładu, opis wreszcie okolic jakie można zwiedzić.

Zdaje się, ze spełniliśmy swoje zadanie, zamieszczając w niniejszym przewodniku wszelkie możliwe informacje, niezbędne dla pragnących zapoznać się z tą miejscowością.

Kielce, w styczniu igoo r.

I. Ogólny widok Kielc.

Rys historyczny Buska.

Osada Busko z zakładem 'leczniczym, położona jest w powiecie Stopnickim, gu-bernii Kieleckiej. Obecnie liczy około 2300 mieszkańców, przeważnie clirześcian. Mała ta mieścina sławę swoją zawdzięcza źródłom wody mineralnej, które odkryte zostały jeszcze w końcu XVIII stulecia, lecz do roku i 1824 nieznane były własności lecznicze tych wód.

O Busku pierwszą wzmiankę historyczną znajdujemy w kronikach z końca XII wieku, gdy Dzierżysław, brat biskupa Płockiego Wita, część braci kanoników regularnych premonstrateńskich, reguły św. Norberta, z Witowa do Buska sprowadził, a tym sposobem domniemywać się można, że kościo-

łek w Busku wraz z klasztorem, zbudowany był około roku 11 IM). — W roku 1287 Leszek Czarny wieś Busko wyniósł do stopnia miasta, nadał mu prawa niemieckie i od wszelkich służebności mieszkańców jego uwolnił. Od tego czasu datuje się wzrost Buska, jako miasteczka, a tern szybszy, gdy otrzymało ono przywilej na prowadzenie targów i jarmarków, nadany przez Władysława Jagiełłę w r. 1412. W późniejszych czasach Buskiem opiekowali się również: Zygmunt I, Kazimierz IV i Zygmunt 111, nadając różne przywileje.

W XV wieku spotykamy już w Busku fabryki sukienne i liczne cechy rzemieślnicze, z których kilka po dziś dzień istnieje. Nie było to miasto jednak wolne i od klęsk, jakie spotykały kraj cały, a więc kilkakrotnie odbudowywać się musiało. Podczas napadów pierwotny kościół z klasztorem został zrujnowany, a obecnie stojący wystawiony został w r. 1.192. W roku 1818 podczas pierwszego zniesienia zakonów, było tu jeszcze dwadzieścia kilka zakonnic, dawniej w miejsce zakonników sprowadzonych, j W roku 1820 miasteczko nawiedzone zostało pożarem, który w perzynę wszystkie domostwa obrócił, a mieszkańcy nie będąc w możności odbudować swych domów, zamieszkali

G

II. Katedra w Kielcach.

<5^!    rf®

w dolach ziemnych. Klasztor również uległ częściowemu spaleniu, a wskutek tego zakonnice przeniesione zostały do klasztoru w Pińczowie.

Po takiej klęsce nie mogło już podźwi-gntjć się miasto z upadku i gdyby nie źródła mineralne, prawdopodobnie wówczas znikło by zupełnie.

Dziś w Busku znajduje się kościół para-fjalny, około dwustu domów, przeważnie drewnianych, szpital letni na 32 łóżka, dom schronienia, urząd gminy, sąd gminny, szkoła początkowa, poczta i na sezon kuracyjny stacja telegraficzna.

Odkrycie źródeł mineralnych i powstanie zakładu leczniczego.

W roku 177(5 komisarz klasztoru panien Norbertanek Franciszek Belina Ossowski, poszukując soli, przy kopaniu szybu natrafił na źródło wody gorzko-słonej. Czyniąc w dalszym ciągu poszukiwania soli twardej, odkrył nowe źródła, a między nimi jedno siarczane. W roku 1782, z polecenia króla Stanisława Augusta, badał tę miejscowość

>fc®---■-afe

C«    -uf

dyrektor kopalni saskich br. Leopold Beust, a jednocześnie i dyrektor górnictwa Carossi.

W r. 1783 Beust zawarł z klasztorem unio- '■ wę o wydzierżawienie odkrytych źródeł na lat 40, pobudował dwie łaźnie do warzenia soli, domy mieszkalne, magazyny i t. p. Krótko jednak trwało tu wywarzanie soli, która okazała się gorzkawą, a dobywanie jej połączone było ze znacznymi kosztami, wskutek czego warzelnia po siedmiu latach istnienia, wr. 1702 zamkniętą została. Jednakże mieszkańcy Buska zauważyli, że woda z odkrytych źródeł, posiada pewne własności lecznicze, a spostrzeżenia swoje opierali na tein, że owce chętnie pijały tę wodę, która leczyła ich kaszel, a nawet świerzby, następnie próbowano leczyć psów, dotkniętych parchami, z równie pomyślnym skutkiem, później zaczęto używać tej wody do leczenia własnycli clioroi) skórnych i zastarzałych wrzodów. Zwróciło to uwagę mieszkającego w Busku magistra medycyny Winterfelda, który zaczął leczyć chorych wodą źródlaną a tein samem uważany być winien za promotora lecznictwa wodami buskiemi.

Z początku chorzy sprowadzali sobie wodę ze źródeł do miasteczka i tu ją używali do kąpieli. W roku 1828 po raz pierwszy do-

Rezultat tej pracy ogłoszony został w od- ■ j dzielnej broszurce w r. 1832. Opisuje w niej Werner trzy źródła: główne dzisiejsza „Rotunda/⁷' drugie mniejsze — „Studnia maszynowa⁷’ i trzecie—„Grota.” Pokrycie źródła głównego uskutecznione zostało w r. 1833 murowanym okrągłym budynkiem i z tego powodu źródło to otrzymało nazwę „Rotundy. ⁷ W roku 183(1 spotka dzierżawców z p.

piero ułożono listę kuracjuszów, na której znalazło się 202 osób. Od tego czasu datuje się też dążenie do zaliczenia Buska w poczet zakładów leczniczych. W r. 1830 komisja rządowa spraw wewnętrznych i połicji wezwała asesora fannacyi F. Wernera do zrobienia chemicznego rozbioru wody buskiej.

F. Rzewuskim na czele, wydzierżawiwszy zdrojowisko na lat 25 bezpłatnie, stosownie do umowy, wystawiła podług planu budowniczego Marconiego wspaniały w stylu rzymskim gmach kąpielowy, otaczając go pięknym parkiem. Zakład ten oddany został do użytku kuracjuszów 1 czerwca 183(1 r. Kuracjusze pili wodę mineralną w Rotundzie, a w dni słotne w sali głównej, dokąd woda sprowadzona była podziemnemi rurami i wypływała z wazonu marmurowego czterema otworami. W ręku dzierżawców zakład ten

rfe)

X®

WK

I

znajdował się do roku 1865, w którym to roku rząd wypłaciwszy dzierżawcom sumę 66,000 rb. zakład w bardzo smutnym stanie przejął pod zarząd własny. W opisanym okresie czasu, w Busku ufundowany został w r. 1836 szpital Św. Mikołaja, powstały z daru Cesarza Mikołaja 1, funduszów Skarbu publicznego, składek obywateli okolicznych i ofiar gości zakładowych.

Dalszy ciąg historji istnienia zakładu.

Pod zarządem skarbowym Busko pozostawało lat dziesięć, od r. 1865 do 1871 r. włącznie, a zakład wiele skorzystał na tern,

: l)o natychmiast wzięto się do jego uporządkowania. Sprowadzono nowy kocioł paro-! wy, przebudowano Rotundę, wyrestaurowano oranżerje, przyprowadzono do porządku drogę, chodniki i mostki w parku. W r. 1867 zaprowadzono nowe rury żelazne do sprowadzania wody mineralnej ze zbiorników do wanien, sprawiono nowe wanny drewniane do kąpieli mułowych.

W roku 1875 zakład oddany został przez publiczną licytację, w dwuletnią dzierżawę

III, Iiząd gubemialny —

- zamek po - biskupi.

p. Lubińskiemu. Dzierżawa ta odnowioną została, ze szkodą dla zakładu, jeszcze na lat dwa, a następnie zakład, wraz z folwarkiem Nadole, wypuszczony został w dzierżawę na lat 15 dr. A. Dobrzańskiemu, znanemu okuliście warszawskiemu. W tym okresie poczyniono kosztem i staraniem nowego dzierżawcy bardzo wiele ulepszeń, które dodatnio wpłynęły na ruch gości kąpielowych. W owym to czasie zaprowadzono nowe kotły parowe i maszynę parową, sprawiono 59 wanien emanowanych, zwiększono personal służby lekarskiej, zaprowadzono księgę zażaleń i w r. 1889 wykopano nową studnię, w pobliżu dawnych źródeł. Prócz tego, na skutek starań dr. Dobrzańskiego, ustanowiony został w r. 1888 okręg ochronny dla źródeł buskich. \V^r tymże czasie zbudowaną została, kosztem składek publicznych, j kaplica w parku zakładowym, co stało się wielką wygodą dla pobożnych.

W r. 1894 zakład przeszedł pod administrację Rządu. Dyrektorem zakładu wyznaczonym został Dr. 8. N. Jsajew. Po dokładnem zbadaniu zakładu, okazało się bardzo wiele braków i pilna potrzeba ich usunięcia. Zaraz też w r. 1894 oczyszczono źródła istniejące, wywiercono nowe źródło, pod nazwą źródła .As II, przerobiony został cały front gmachu kąpielowego, urządzono kiosk przy źródle As I, oraz zakupiono nowe meble i sprzęty dla zakładu. W tymże r. 1894 grasująca w miasteczku cholera źle oddziałała na liczbę przyjezdnych gości bo wielu z nich powyjeżdżało z zakładu, choi, ani jednego wypadku tej choroby w zakładzie nie było. W następnym roku dokonano znów w ieiu najpotrzebniejszych ulepszeń w zakładzie a mianowicie urządzono specjalny gabinet z zastosowaniem środków elektrycznej kuracji, urządzono stację meteorologiczną, sprowadzając dla niej wszelkie odpowiednie narzędzia, zakupiono aparaty do sterylizacyi i gazowania mleka, urządzono prysznice, założono czytelnię i otwarto restaurację, a w r. 189(1 przeprowadzono za pomocą nowych rur drewnianych wodę słodką ze studni „Wiślickiej,” ułożono rury enialjo-wane z odpowiedniemi klapami i kranami, dozwalające rozprowadzać wodę po wszystkich oddziałach zakładu. W celu zapobieżenia zbytniemu wydzielaniu się ciepła niektóre rury obwinięto wojłokiem, a inne przykryto drewnianymi futerałami.

Uo łazienek sprowadzono 10 wanien kaflowych, porobiono nowe drzwi, urządzono ■’r

waterklozety przy oddziale damskim, wy-tynkowano ściany, pomalowano je olejno i wyrestaurowano estradę dla orkiestry. W dalszym ciągu rok rocznie wprowadzano pewne ulepszenia i dziś już zakład znajduje się w odmiennych, pod wieloma względami, warunkach.

Obecny stan Buska.

W zakładzie kąpielowym znajdujemy już obecnie około 64 wanien kaflowych i specjalne urządzenie do ogrzewania wody w łazienkach za pomocą pary. Otwarto nowe źródła wód mineralnych, pobudowano tuż obok zakładu rządowego kilkanaście wygodnych willi, w których jest około 200 pokoi-_t ków mieszkalnych, co zapewnia wielką dogodność kuracjuszom, mogącym lokować się w pobliżu zakładu kąpielowego, który dotąd rozporządza^ zaledwie 2 a-ma pokojami mieszkalnemi, nie zbyt wygodnie urządzonemu W parku mieści się letni budynek prywatny, w którym uczyć się można fechtunku, gimnastykować i bawić na chuśtawkach. Dzieci codziennie tu odbywają różne ćwi-

"    wj>

✓i • •>--■—-®

-------sM

fe h    xi e)

czenia cielesne, pod kierunkiem masarzysty— gimnastyka. W tymże parku, w specjalnie na ten cel przerobionym budynku, mieści się teatrzyk, do którego od czasu do czasu zjeżdża trupa jakiego teatru prowincjonalnego, by dać milą rozrywkę kuracjuszom.

Do dziesięciu restauracyj dostarcza pożywienia.

Od roku 1897 wychodzi w Busku, w sezonie kuracyjnym „Kurjer Sezonowy,'’ pismo redagowane w dwóch językach: ruskim i polskim, wydawane bez cenzury prewencyjnej. Numer pojedynczy kosztuje 4 kop.

Wspomniany wyżej szpital Św. Mikołaja obecnie pomieścić może wygodnie 400 chorych.

Istnieje zamiar prowadzenia zakładu i w porze zimowej, lecz dotąd projekt ten w życie wprowadzony nie został.

W r. 1899 urządzono w zakładzie nowy zbiornik do wód siarczonych 17 stóp głęboki z pojemnością do 15000 wiader i urządzono pijalnię źródła As II. Obecnie zakład jest w możności wydawania do 700 kąpieli dziennie.

W tymże roku otwarte zostały łazienki do kąpieli z wodą bieżącą, pod golem niebem. Oplata wynosi po kop. 3 i 5 od osobj. Zajęcie całej łazienki na pól godziny kosztuje kop. 20.

&K

--

GTE

3^

■^r1

CZE SC II.

Klimat Buska i własności wód mineralnych.

Klimat w Busku, jak w ogóle w całym kraju naszym, jest zmienny. Miasteczko ma powietrze nieco suchsze, ponieważ leży na j wzgórzu, gdy sam zakład kąpielowy położo- ' ny jest w dolinie. Przeciętna ciepłota, w sezonie kuracyjnym obserwowana, wynosi 13,8° R. Z powodu wyniosłego położenia Buska, spadająca woda deszczowa szybko , tu wysycha, a brak nizin i łąk wpływa na to, że bardzo rzadko w Busku choruje ktoś na gorączkę zimniczną (malarję).

Woda mineralna Buska o gorzkim, ściągającym, nieprzyjemnj m, do zapachu zgniłych jaj podobnym smaku, świeżo za-! czerpnięta, jest czysta i klarowna, lecz po dłuższem staniu na powietrzu mętnieje, osadzając drobne cząstki siarki i węglany wapna, oraz magnezji. Na zasadzie najnowszej analizy, zdroje wód mineralnych w Busku zaliczone zostały do grupy wód siarczaiio-słono-wapiennych, zawierających obficie . jod i sól fftaiłherską.

• iż    jj

-- -

Z wód zagranicznych najwięcej zbliżone jest z Nendorf w Prusach.

Obfite źródła, z których pod znacznem ciśnieniem, wydobywa się woda lecznicza, znaczna ilość siarkowodoru, soli kuchennej i składników stałych, korzystnie wyróżnia wody buskie z pomiędzy wielu najsławniejszych zdrojów siarczonych Europy. Dla przykładu, zamieszczamy tu tablicę analityczną porównawczą.

Jeden litr wody zawiera	Ceet. sześcian.		Srsmj		t— ca na u
	5 *_ w co	s ca *	iS JZ n CO m ^ *	a -W U
Akwizgran	3,1	251,5	4,07	2.012	55°
Teplitz -V eresdin	4.93	152.8	0,79	0,1037	56° .57
Weilbarii	5,08	20.2	1.15	0,271	13°.72
Piatigorsk	8,1	815	4,31	1.5735	45°.0
Trenczyn	1(5,	1408	2.45	0.1800	39,°
Konunern	18,2	—	2.50	0,004	0°,12
Busko	25.(53	183,4	13,28	10.42	1 l^u,9.

VI. Rynek w Busku (strona północna).

Jakie choroby leczy woda w Busku.

Wody Buskie zalecane są przez lekarzy | w następujących stanach chorobowych:

1.    Gościec i dna (Rheumatismus, ar-thritis uvica) a więc: nerwobóle stawowe i mięśniowe, umiejscowione i wędrujące, obrzmienia stawów, zesztywnienia i przykurczenia, jako pozostałości chorób poprzednich, oraz zapalenie stawów zniepodabniające (arthritis defórmaus).

2.    Choroby układu nerwowego, przeważnie porażenia i nerwobóle.

3.    Krzywica, zwłaszcza w połączeniu z zołzami.

4.    Przewlekłe choroby skóry: trądzik (acne), pryszczyca (eczema chronikum), wilk,

■ łuszczyca, wrzody opieszałe (ulera atonica).

5.    Przewlekłe zatrucia metalami.

6.    Przymiot (syphilis). Leczenie tej choroby Buskowi zjednało rozgłos.

7.    Zołzy i choroba angielska, we

wszystkich okresach rozwoju.

8. Zas^foinowe przekrwienia jamy brzusznej, hemoroidy

9. Przewlekle zapaleń,u i stany po-zapahte: błon śluzowych nosa, gardzieli, krtani i oskrzeli, dróg mdczo-płciowych, przewlekłe zapalenia macicy i jajników, wysięki około maciczne.

W jakich chorobach unikać należy kuracji w Busku.

1.    II grnz/iry płuc w stanie rozpadu, wysokim stopniu rozdęcia pluć.

2.    II krwotokach z płuc, macicy i innych organów, z wyjątkiem hemoroidalnycłi.

2. Przy organicznych wadach keroa niewyrównanycli, tętniakach i zwyrodnienia naczyń krwionośnych późniejszego wieku, z częstemi napływami krwi do głowy lub płuc.

4.    W ogólnem osłabienia i mafoknri stości w stopniu wyższym, jeżeli te nie w przymiocie mają swoje źródło.

5.    W chorobach ostrych, zapalnych.

0. W chorobach raka, zwężenia odź-

wiernika i niektórych innych chorobach żołądka i kiszek.

VII. Łazienki w Busku.

5—------—

:    rrci

7. WCUliy, szczególnie przy skłonności poronienia.

Stosowane środki lecznicze.

Będące tu w użyciu środki lecznicze, są następujące:

l. Picie wody mineralnej. Do picia używa się wód ze źródeł „Rotunda" lub „Grota.'’ Zwykle używa się tej wody naczczo, lecz można ją pić w godzinę po śniadaniu. •Środek ten powiększa wydzielinę śliny, wywołuje uczucie chłodu w żołądku, zmieniające się szybko na uczucie przyjemnego ciepła, oraz pobudza apetyt i pragnienie, •leżeli objawia się nieprzyjemne odbijanie gazem siarkowodoru — można uniknąć tego powolnem piciem wody i spokojnem zachowaniem się po wypiciu. Po kilkudniowem użyciu chorzy stają się rzeźwiejsi i silniejsi, apetyt się wzmaga, a wygląd ogólny poprawia się. Chorzy otyli zwykle tracą na tuszy i wadze. Ilość wody Wypijanej stosowaną być winna ściśle do zalecenia lekarza, ponieważ nadmierne użycie, sprowadzić może złe skutki.

|sr

tl®

Kąpiele z wody mineralnej. Kąpiele

j w wannach najczęściej są stosowane z ciepłotą 28° R. Kąpiele te przedewszystkiem | działają uspakajająco na układ nerwowy, zwiększają ilość odchodzącej uryny, a przez pobudzenie ośrodków nerwowych, wzmaga się przyswajanie, utlenianie i wydzielanie, przez co ustrój przeistacza sie i odnawia.

3.    Kąpiele szlamowe czyli mułowe, silnie wpływają na organa krążenia i system nerwowy, drażnią skórę, niepobudzają zbytecznie ogólnego krążenia krwi, działając osz-czędzająco na ustrój. W czasie kąpieli następują obfite poty, czasem krwawienie z nosa i obfitsze perjody u kobiet. Kąpiele te zalecane są szczególnie przy nerwobólach, reumatyzmie, podagrze, chorobach kości, wysiękach pozapalnych i późnych formach przymiotu.

4.    Kąpiele parowe stosowane są specjalnie w celu powiększenia czynności wy-dzielniczych skóry. Po kąpieli parowej należy koniecznie skórę ochłodzić przez użycie wanny chłodnej lub oblanie się wodą zimną.

5.    Natryski zimne i oblewania. Zadaniem ich jest pobudzenie i wzmocnienie czynności ośrodków nerwowych. Środek ten stosowanym być może dla chorych pognębio-

a?>

YIIT. Sala balowa w Busku.

\!,®-------------<5)2^

su    tf®

nych, hypokondryków, histeryczek, przy rozszerzeniach żył, a nigdy nie bywa stosowanym przy zbytniej draźliwości nerwowej, wadach serca, skłonności do krwotoków, ogólnem osłabieniu i zbytniej pelnokrwistości.

6. Masaż- i gimnastyka lecznicza. Kuracja masażem odbywa się pod kierunkiem lekarza specjalisty, który niekiedy i sam ją wykonywa; do gimnastyki służy specjalny salon.

Pomoc lekarska.

Porady lekarskiej podczas sezonu kuracyjnego, udzielają następujący lekarze: Dr. 1. Dymnicki, zamieszkały w domu własnym, Dr. -1. Grabowski, zamieszkały w willi „Yi-ctoria,” Dr. Isajew, dyrektor zakładu, w gabinecie własnym przy zakładzie kąpielowym, Dr. .1. Klauzińska (choroby kobiet i dzieci), zamieszkała w willi „Wesołej,” Dr. G. Leper, w domu Królewskiej, Dr. .1. Majkowski, zamieszkały w willi własnej, Dr. .1. Radziszewski w willi „Mickiewicz,” Dr. A. Sulimierski, w domu -Tarczyńskiego, Dr. M. Warman, w willi „Wesołej," St. Jasiński, gimnastyk lekarski i masażysta, zarn.w willi „Mickiewicz"

&'K

i masażystka A. Rotszpan, w zakładzie kąpielowym, dentystka G. Sztyfter, zamieszkała w willi „Mickiewicza.’' Prócz tego pełnią tu służbę felczerzy, których jest kilkunastu, sumiennie spełniających polecenia lekarzy, co nader ważną w kuracji odgrywa rolę. O godzinach przyjęć u lekarzy, w poczekalni zakładowej wywieszaną jest w każdym sezonie tablica z odpowiedniemi wskazówkami.

Apteka jest starannie zaopatrzona tak w rożne leki, jak i materjały opatrunkowe.

!

i

l

Tablica ruchu chorych.

Rok	gości kąpielowych	W szpitalu Św. Mikołaja	Razem leczyło sig osól	Wydane kąpieli
1860	386	29	415	9547
1861	398	93	491	10612
1862	548	142	690	20842
1863	116	70	186	3514
1864	233	118	351	7891
1865	405	107	512	13614
1866	540	87	627	17140
1867	431	108	539	15784
1868	486	138	624	19292
1860	476	137	613	19263
1870	579	151	730	22048
1871	526	153	679	20543
1872	585	166	751	22322
1873	561	145	706	20541
1874	629	153	782	21932
1875	679	154	833	23144
1876	744	146	890	24450
1877	771	148	919	27262
1878	925	1.71	1096	29455
1870	1118	125	1243	37400

----

Tablica ruchu chorych.

Rok	GaicI kąpiilnycl	W szpitila Ś». Mikałiji	Run liczy-li ii; nil	Wyd»g kipieli
1880	1208	97	1305	36364
1881	1206	110	1316	35596
1882	1242	104	1346	40265
1883	1165	142	1307	37943
1884	1080	160	1240	35979
1885	1354	104	1458	40488
1886	1396	145	1541	42868
1887	1455	156	1611	44500
1888	1567	176	1743	47593
1889	1605	185	1790	48464
1890	1623	191	1814	48627
1891	1605	187	1792	48402
1892	1609	197	1806	50748
1893	1579	221	1790	50389
1894	1560	216	1776	50624
1895	1579	240	1819	50847
1896	1812	268	2080	51325
1897	1796	301	2097	52747
1898	1931	324	2255	61177
1899	2105	326	2431	65292

C Z E Ś C III.

v

Informacje.

Zakład kąpielowy odległy jest od miasteczka Buska o IV* wiorsty, a wznosi się na 650 stóp nad powierzchnią morza Bałtyckiego. W wodę słodką miejscowość ta I jest bardzo uboga. Zakład połączony jest z miasteczkiem wygodną drogą, po której kursują dorożki i bryczki.

Podróż.

Tak z północnych jak i południowych okolic Królestwa Polskiego najdogodniej dostać się można do Buska drogą żelazną Iwangrodzko-Dąbrowską przez stację Kielce, a ztąd dorożką po szosie do Buska w ciągu 5 godzin. W Kielcach znajdują się bardzo wygodnie urządzone hotele, tak, że podróżni mogą się tu zatrzymywać dla odpoczynku i zarazem zwiedzenia miasta, liczącego kilka

wieków i niepozbawionego pamiątek historycznych, o których wzmianka znajduje się niżej. Z Kielc do Buska kursuje codziennie kilkanaście bryczek i dorożek, na wzór warszawskich. Bryczka kosztuje rb. 3, dorożkarze pobierają od rb. 4 do 7, zależnie od czasu sezonu i napływu gości. Popas koni odbywa się zwykle w Piotrkowicach i Chmielniku. Podróż ta odbywa się wśród bardzo malowniczych miejscowości, które również opisane są poniżej szczegółowo.

IX. Pnrk przy zakładzie kąpielowym w Busku.

^ KIEUC

V i

Rozkład jazdy pociągdw przychodzących i odchodzących ze stacyi Kielce, do znaczniejszych itacyj, jak rdwnleż I czae odejścia I przyjścia pociągów do tychże stacyj.

-©Ł!

sra

Odfthodztą z Warszawy (Wied.) „ „ Koluszek .... „ „ Warszawy i Nad w.) „ „ Lublina .... „ „ Kowlu..... „ „ Klikowa .... „ „ Iwanpjrodu . . . Przych. do Hielc...... Odchodzi ze Strzemieszyc . . Przych. do Kielc		5.25    rano 8.58    „ 7.dii „ 8.27    „ 4.28    „ 11.81 „ 11.58    w poł, 4.13 popot. 11.25    rano 1.19 pojioł.	11.55 wiecz. 2.18 w nocy 11.5(1 wiecz. 1.04 w nocy 8.21 wiecz. 8.28 rano 744 „ 5.48 popoł. 9.56 wiecz	4.28 popoł. 8.41 popoł. 12.40 ,, 1.18    popoł. 7.18    wiecz. 158 w nocy
Odchodzą	ze stacji Kielce . . .	1.26 w poi.	10.15 wiecz.	3 45 w nocy
Przychodzą do J w untrrodn .		5.11 popoł.	2.28 w nocy	10.24 ra no
	„ Łukowa . . .	C.20 wiecz.	—	1.1(1 popoł.
	„ Lublina . . .	U. 10	5.21 rano	4.10 popoł.
	Kowla ....	1.84 w nocy	0.84 „	—
	„ Warszawyfliadw.)	0.28 wiecz.	7.18 „	1.84 popoł,
	„ Koluszek . . .	(1.88	7.08 „	1.88
	„ Warszawi (Wied.)	0.85 „	5.45 ,,	—
((dchrulzi	z Kielc . .	4 23	7.59
Przychodzi do Strzemieszyc .		8.82 \s ieoz.	12.42 w poi.	—

7l 5--------------®K

Koszt biletu z AV^rarsza\vy do Kielc: I kl. rb. (i; kl. II rb. 3 kop. 60; kl. III rb. 2 kop. 40.

Opłaty pomocy lekarskiej.

Podług obowiązujących przepisów nikt bez karty porady, wydanej przez jednego z lekarzy zdrojowych, kąpieli w zakładzie nie otrzyma. Po otrzymaniu karty od lekarza, wydanej zwykle tylko na sześć kąpieli, należy udać się do dyrektora zakładu a po otrzymaniu jego poświadczenia, do kasy, w której wykupuje się odpowiednie bilety do łazienek.

Stałej taksy dla wynagrodzenia lekarzy niema. Przyjęty został zwyczaj, że za udzielenie pierwszej porady płaci się rubli trzy, a za następne po rublu. Usługi felczerów opłaca się podług umowy z góry; za wcieranie szaruchy po kop. 30 do 50.

Wstępujący do zakładu chorzy opłacają wpisowe:

Wpis familijny nie więcej jak dla 4-ch osób .... Rb. 15 kop. —

Za osobę dorosłą .    . „    5 „ —

XT. Źródło Michalskiego w Busku.

M(S-

<&Si

Za dziecko do lat 12    . Rb. 2 kop. 50

Osoby korzystające z ulg w opłatach kąpielowych (za połowę taksy) opłacają również połowę wpisu, jak również stali miesz-kaiicy Buska.

Kąpiel zwyczajna z wody

słodkiej dla dorosłych. . Rb. — kop. 55 Kąpiel zwyczajna z wody

słodkiej dla dzieci . . „	99	25
Kąpiel z wody mineralnej „	99	55
Jł 99 99 w wannie kaflowej . . „	mj	70
Tusz zwyczajny (prysznic) ..	99	20
Kąpiel igliwiowa . . ,,	1 ..	—
parowa wilgotna . „		00
„ „ sucha . ,.	**	00
Kąpiel elektryczna . . „	1 ..	—
Posiedzenie elektryczne
(elektryzacja) . . . „	- .,	75
Kąpiele mułowe Ku 1
(rzadkie) . . . ...	1 „	—
Kąpiele mułowe Ku 2
(średnie) . . . .	1 ..	20
Kąpiele mułowe As 3
(gęste) .	1	:10
Funt mułu mineralnego . „	»•	1
Butelka ługu z wody mi
neralnej . . . . .,	9 9	20

ręcznik do

Prześcieradło

kąpieli

. Rh. — kop. 20

Samo prześcieradło    12

Ręcznik    .    .    .    „    —    „ ł

Szklanka mleka sterylizowanego .    .    .    .    —    „5

Rutelka mleka gazowego.    „    - -    „    12

Za korzystanie z fortepianu godzina    .    .    .    ,,    —    ..    40

Krzesło do wożenia chorych bez usługi miesięcznie .    „    5    „    —

Za ważenie chorego • .    „    —    ..    f>

Lekarstwa i środki opatrunkowe w aptece otrzymuje się według taksy zatwierdzonej przez Urząd lekai ski. Wody mineralne apteka sprzedaje po cenach według cenników warszawskich, doliczając za ogrzewanie, mleko, serwatkę i dodawane sole.

Pożywienie.

Rest aura cyj przy zakładzie jest trzy a w miasteczku kilkanaście Prócz tego bardzo wielu mieszkańców stołuje u siebie, względnie tanio. Obiady w restauracjacłi przy zakładzie kosztują kop. .‘10—4f> a w za-

K

*0

-®>K

X. Grota w parku Buskim.

VI;®-

-s)k:

se)

f-3'K

szkań. W samym zakładzie jest z górą 200 pokojów mieszkalnych i w willach prywatnych, a prócz tego kilkanaście w gmachu kąpielowym. Jeżeli zaś kto niekoniecznie pragnie zamieszkać tuż przy zakładzie, daleko taniej dostać może mieszkanie w miasteczku. Ceny lokali są następujące: w gmachu kąpielowym za pokój z całkowitem urządzeniem i usługą od kop. 50 do rb. 1 kop. 75 za dobę, względnie do sezonu i wielkości pokoju.

W willach przy zakładzie wynajmuje się pokoje miesięcznie i kosztuje zwykle jeden pokój od rb. 30 do 40 za sezon. W miasteczku można otrzymać pokój od rb. 5 do 15 miesięcznie. Z wynajęciem mieszkania w ogóle nienależy zbytnio się pospieszać, a wybrać I można odpowiednie i najdogodniejsze.

Komunikacja pomiędzy miasteczkiem a zakładem.

Dla komunikacji pomiędzy osadą Busko, a zakładem kąpielowym, stale utrzymywane są bryczki i dorożki. Za kurs bryczką płaci sie kop. 15, dorożką kop. 20. W nocy na-

y.fc-

XII. Wytrysk źródła Michalskiego.

p----m

leży się cena podwójna. W innych wypadkach od umowy.

Dla ciężko chorych zakład wynajmuje wózki po kop. 25 za godzinę be»? usługi, i Można również abonować miesięcznie i wow -czas opłaca się rb. 5 za cały miesiąc.

Czytelnia i zabawy.

W zakładzie znajduje się czytelnia, z której kuracjusze mogą wypożyczać książki, za opłatą jednego rubla na miesiąc, składając kaucji rb. 2 do 5. Więcej nad dwa tomy naraz czytelnia wydawać nie inoże.

W niedzielę i czwartki odbywają się zebrania towarzyskie w sali zakładu kąpielowego, tak zwane reuniony, z tańcami. Prócz tego w każdym sezonie bywa dwa do trzech balów na cele dobroczynne.

Cena biletów wejścia od osoby na wieczory tańcujące: bilet jednorazowy kop. 50, na cały sezon rb. 3.

W każdym sezonie przyjeżdża na pewien czas teatr, uprzyjemniając tu miejsce pobytu.

Podczas całej pory kąpielowej grywa orkiestra złożona z 20 kilku członków rano od

5V9-

mi    iir-'

3M

24*

godz. 8 do 10, a popołudniu od 5 do 8 wieczorem, w czasie pogodnych dni — w parku przed gmachem kąpielowym, a w razie niepogody n* galerji, nad salą poczekalną.

Usługa.

Wynajmujący mieszkanie czy to w willach przy zakładzie kąpielowym, czy to w miasteczku opłacać musi usługę oddzielnie 2 dc 3 rubli miesięcznie. Trudności w otrzymaniu usługujących pici obojej niema.

Szpital Św. Mikołaja.

Przy drodze prowadzącej z miasteczka do zakładu, wznosi się na pagórku szpital św. Mikołaja, pozostający pod zarządem rady dobroczynności publicznej powiatu Stopnic-kiego, do której należy wnosić podania z prośbą o przyjęcie, na pewien czas przed otwarciem sezonu, dołączając do podania świadectwo niezamożności i świadectwo lekarza.

Za pobyt w szpitalu opłacają: pensjonarze

XIII. Okolice Skorocic.

klassy I po kop. 71, klassy II po kop. 41 dziennie, wraz z calodziennera utrzymaniem i kąpielami.

iia>

Mg-i

Pomieszczenie w szpitalu jest bardzo wygodne i hygieniczne, a pożywienie zdrowe i obfite.

Przepisy dla zakładu kąpielowego i gości zakładowych.

W r. 1889 wydane zostały przepisy dla zakładu leczniczego w Busku, zatwierdzone przez p. Ministra spraw wewnętrznych. Przepisy te rozlepione są w salach zakładowych, jako obowiązujące przebywających w zakładzie gości. Przytaczamy tu ważniejsze:

1.    Sezon letni rozpoczyna się w zakła-! dzie wód mineralnych w Busku d. 8/21 Maja,

kończy się 8/21 Września.

2.    Bezpośredni dozór nad biegiem wła-i ściwym interesu w zakładzie leczniczym wód ' mineralnych w Busku, wkłada się na lekarza-

dyrektora zakładu. Wrazie nieobecności dyrektora, zastępuje go lekarz zakładu.

3. W celu zapewnienia chorym należytej pomocy lekarskiej, szczególniej w wypad-

M(S-‘-“----"-Gił£

śTfc    tie)

kach nagiego zasłabnięcia podczas kąpieli,

jeden lekarz obowiązany jest nieodstępnie

znajdować się w gmachu kąpielowym,

podczas wydawania kąpieli.

4.    Lekarze zdrojowi obowiązani są z rana w czasie picia wód, znajdować się przy zdrojach, i tu chorym, potrzebującym ich porady, udzielać jej bezpłatnie.

5.    Aby chorym dać możność korzystania bez szczególnych zachodów z rady kilku lekarzy, na czas sezonu kuracyjnego ustanawia się konsultacja lekarska, która obowiązkowo zbierać się winna w kancelarji zakładu trzy razy na tydzień, w godzinach oznaczonych, o czem publiczność zawiadomioną być winna za pomocą ogłoszeń umieszczonych w sali zakładu kąpielowego. Opłata za jednorazową poradę wynosi rb. 5 od osoby.

6.    Dla chorych, potrzebujących obsługi felczerskiej podczas pozostawania w kąpieli, powinien być zawsze felczer dyżurny w sali gmachu kąpielowego i felczerka lub akuszerka.

7.    Każdy przybywający do Buska na kurację lub na czasowy pobyt u wód, obowiązany jest przedstawić dowód legitymacyjny gospodarzowi domu, w którym zamieszkał.

8.    Chory, pragnący brać kąpiel z wody mineralnej w Busku, obowiązany jest zasię-

XIV. Grota w Skaronwli.

- SfcW i

J

j!

1

1

ifcfc'

l gnać rady jednego z lekarzy miejscowych i otrzymać od niego kartę porady, w której ma być wskazany mu sposób zastosowania zdrojów buskich. Kartę porady chory obowiązany jest przedstawić w kancelarji wód, zarząd zaś wód, tylko na podstawie, tej karty ma prawo wydawać chorym kąpiele i sprzedawać im bilety. Chorzy leczący się bezpłatnie, obowiązani są również przedstawiać karty porady.

9.    Sprzedaż biletów na kąpiele i na inne sposoby leczenia, pobór opłaty sezonowej i t. p. odbywa się w kancelarji zakładu w gmachu kąpielowym; kancełarja zakładu otwarta jest codziennie podczas wydawania kąpieli.

10.    Wszystkie bilety są imienne i biletu swego jedna osoba drugiej odstąpić nie może.

11.    Zarząd wód o tyle obowiązany jest ₍ czynić zadość żądaniom chorych co do wyboru godzin i łazienek, o ile na to pozwalają wolne godziny i niezajęte gabinety. Dla zachowania zaś kolei w otrzymaniu dogodniejszych godzin do kąpieli, kandydatów na takowe zapisuje się na oddzielnej tablicy.

12.    Bilet kąpielowy ważny jest tylko na dzień na bilecie oznaczony.

13.    Dwóch lub więcej chorych jedno-

3K

se>

cześnie w jednej wannie pod żadnym pozorem kąpać się nie może, za wyjątkiem dzieci do lat 6, które mogą się kąpać z jedną z osób do jego rodziny należącą, za zezwoleniem lekarza ordynującego i za oddzielnym biletem.

14.    Chory dla wzięcia kąpieli ma prawo zajmować łazienkę w oznaczonej na bilecie godzinie 50 minut. Na kąpiele mułowe przeznacza się 1 '/₃ godziny.

15.    Jeżeli chory nie może się kąpać w oznaczonym na bilecie dniu lub godzinie, ¹ to powinien zawiadomić o tern zarząd wód, przynajmniej na godzinę przed oznaczonym na bilecie czasem, w przeciwnym bowiem razie bilet traci swą moc, a łazienkę i godzinę oddaje się innemu choremu.

16.    Jeżeli chory przerywa kąpiele z przepisu lekarza, to zarząd wód otrzymawszy zawiadomienie o tern, obowiązany jest zachować dla takiego chorego godzinę jego i łazienkę na przeciąg dni 10-ciu i tylko warunkowo może ją oddawać do użytku innym chorym.

17. Chorym biorącym mułowe kąpiele naprzemian z kąpielami z wody mineralnej, albo też z wody mineralnej niecodziennie, zarząd wód na tę ostatnią wyznacza każdorazowo godzinę i łazienkę.

*

XV. Kościół w Wiślicy.

18.    Do łazienek zajętych, osoby przyrządzające kąpiel, wchodzą w każdym czasie, chorzy zaś przywołują służbę za pomocą dzwonka znajdującego się w każdym numerze.

19.    Zabrania się chorym używać w kąpieli wszelkich maści, spirytusów aromatycznych i mydlą. Dodawać do kąpieli można środki lecznicze tylko za szczególnem pozwoleniem lekarza ordynującego i z wiedzą zarządu wód. Jeżeli chory z przepisu lekarza ma używać w kąpieli mydło, to dla takiego chorego przeznacza się kąpiel na ostatniej zmianie.

20.    Chorzy powinni zachować czystość i porządek w łazienkach, krzyki, śpiewy, gwizdanie, palenie tytuuiu w łazienkach jest surowo wzbronione.

21.    Chorzy potrzebujący własnej usługi podczas kąpieli, powinni o tern zawiadomić zarząd wód. Potrzebujący felczerskiej usługi, przywołują felczera za pośrednictwem ła-ziennika.

22.    Przestrzeganie spokoju i porządku, obowiązuje wszystkich przebywających u wód przez wzgląd na chorych i spokój publiczny. Z tego powodu zabrania się: palenie tytuniu w gmachu kąpielowym, w galerjach, w pi-

jalniach zdrojowych, w czytelniach, w salach jadalnych, w sali tańca, w gabinecie lekarze wód, w kancelarji zakładu. Następnie zabrania się jazda wierzchem i w powozach w parkach po drogach, przeznaczonych dla pieszo przechadzających się, a także jazda z dzwonkami. Również zabrania się wprowadzać psy i inne zwierzęta do galerji, gmachu kąpielowego, czytelni i jadalnych pokoi. Do parku i ogrodów psy mogą być wprowadzane nie inaczej jak na sznurkach. Nakoniec zabrania się zrywać kwiaty, łamać drzewa i krzewy, psuć ławki i t. p.

23.    Restauracje w zakładzie wód i w osadzie Rusko, powinny być otwarte od godziny 7 rano do godziny 11 wieczorem.

24.    Wieczory urządzane przez zarząd wód, zaczynają się o godzinie 87_s wieczorem i kończą się o godzinie 12 w nocy. Bale mogą się kończyć o godzinie 2 po północy.

25.    Urządzanie koncertów, widowisk i innych rozrywek, w jakimkolwiek bądź celu i przez kogokolwiekbądź przedsiębranych bez wiedzy i zgody dyrektora zakładu nie jest dozwolone.

26.    Gazety znajdujące się dla dogodności chorych w sali gmachu kąpielowego i książka

27.    Goście kąpielowi, pragnący zanieść skargę albo zawiadomić o potrzebach wod i niezbędnych ulepszeniach, zwracają się z tern do dyrektora wód; dla zażaleń i zawiadomień na piśmie, jest w kancelarji zarządu wód książka zażaleń.

gości przybyłych, nie inogą być zabierane przez chorych do domów.

28.    W razie, jeżeli chory pomimo napomnień ze strony zarządu wód, uporczywie przekracza niniejsze przepisy, lub też zakłóca spokój publiczny, albo nakoniec szerząc złośliwe wieści zatrważa innych chorych, to dyrektor wód pozbawia takiego chorego prawa kąpania się i zawiadamia o tern miejscową policje dla dalszego nad tym chorym czuwania.

Uwagi ogolne.

W Busku w ogóle lud mieszka uprzejmy i chętny do usług, za stosunkowo niewielką zapłatę. Dobrobyt mieszkańców bezustannie wzrasta, zawdzięczając temu, że goście kąpielowi rok rocznie pozostawiają tu około 70,000 rubli.—W ostatnich też czasach silnie

rozwinęło się tu budownictwo, lecz na sposób koszarowy, co nie wygląda mile dla oka. ! Wille pobudowane są bardzo dogodnie, | z urządzeniami hoteloweini, porządne mi ¹ meblami, dzwonkami elektrycznemi, wygod-' nenii materacami na łóżkach i t. p. Na dobrych rzemieślnikach Buskowi zbywa. Na pamiątkę pobytu w Busku nic tu prawie nabyć nie można, bo lud tutejszy jest mało przedsiębiorczy czy też zbyt leniwy i wtedy gdy u źródeł zagranicznych setki ludzi znajduje sposób do życia i dorobku, wyrabiając różne fraszki pamiątkowe, w Busku, ta gałąź przemysłu domowego jest w uśpieniu i dotychczas nawet budzić się nie zaczyna.

XXI. Widok z Winiar na Galicję.

RIEIjCE

CZEŚĆ IV.

t-

Przechadzki i wycieczki.

Do nader miłych przyjemności zaliczyć należy przechadzkę po dwudziesto-inorgowym parku, położonym przy zakładzie; do parku tego codziennie podąża mnóstwo osób na odpoczynek i muzykę. Okazałe, wysokie drzewa liściaste, stojące gęsto i bujnie zieleniejące, rozłożone na nierównej przestrzeni, woń kwitnących drzew, przepełniająca powietrze, miły spokój w cieniu—wszystko to ma niezrównany urok, ściągający do siebie żądnych przechadzki gości.

Prócz tego spacer aleją, prowadzącą z miasteczka Buska do zakładu kąpielowego, również należy do przyjemniejszych.

Dla osób szukających samotności lub rozrywki w zamkniętem kółku, szczególny powab mają lasy: Mikułowski i Widnc/lOlP-ski, odległe od 2 — 4 wiorst od zakładu. Dolina w lasku Widuchowskim, otoczona wzgórzami, gęsto porosła drzewami i krzakami, przecięta kilkoma wąwozami, jest uro-czem i malowniczem miejscem spaceru.

Dalsze wycieczki kuracjusze często odbywają do okolicznych miast i wiosek, położonych w nader malowniczych miejscowościach, lub opromienione aureolą dawnych czasów, z których po dziś dzień wiele pamiątek oglądać można.

Okolice Buska.

Dla tych osób, któreby podczas kuracji, lub po jej ukończeniu, pragnęły zwiedzić słynne z piękności okolice Buska i niektóre poblizkie miejscowości gubernii Kieleckiej, zamieszczamy tu krótki opis ważniejszych wsi, miast i miasteczek godnych zwiedzenia.

Kielce.

Miasto gubernjalne, odlegle od Buska o 4t> wiorst. Początek Kielc sięga roku 1173, w którym biskup Gedeon wśród głuszy leśnej wzniósł pierwsze budynki. Miasto położone na wzgórzu, z którego roztacza się piękny widok na góry S-to Krzyskie. Z za- |

titllttU.HJMl

XVII. Wjazd do Solca z góry Magiero wej.

biura rządu gubernjalnego. Gmach ten kosz-I tem skarbu w r. 1860 starannie odnowiony, ¹ należy do pięknych zabytków XVI stulecia. Zbudowany był w r. 1638 przez Biskupa Zadzika. Na piętrze mieści się okazała sala z portretami biskupów Krakowskich naturalnej wielkości, malowanymi olejno na ścianach. Na sufitach i ścianach innych sal bocznych są piękne plafony ujęte w ramy złocone. Zamek ten pamiętny jest pobytem w nim Karola XII, który tu stanął z korpusem swoim d. 30 Września 1702 r., zajął zamek i przyjmował w nim wysłanników cesarza niemieckiego. Obok zamku stoi kościół katedralny, zbudowany w wieku XII, lecz przerabiany kilkakrotnie, zatracił cechy starożytności. Wewnątrz tej świątyni, zdobią całość ołtarze z obrazami pędzla Czechowicza i pięknemi ozdobami. Starożytnych nagrobków jest tu nie wiele. O 27i wiorsty od Kielc jest góra „Karczówką” zwana, z kościółkiem na szczycie i statuą S-ej Barbary, z rudy samorodnego ołowiu wyrobiona.

bytków przeszłości pozostał tu stary zamek po biskupi, w którym obecnie mieszczą się

W Kielcach dla podróżnych jest kilka wygodnie urządzonych hoteli, a więc

a®>

--&K

<ps

jadący do Buska lub z powrotem, mogą wygodnie odpocząć przed odbyciem dalszej podróży.

Piotrkowice.

Na drodze pomiędzy Kielcami a Buskiem, leży wieś Piotrkowice. We wsi tej znajdują się dwa kościoły, a w jednym z nich— ¹ parafjalnym, mieści się kaplica zwana Lore-tem, ponieważ umieszczony tam jest domek Matki Boskiej, równy rozmiarami oryginalnemu domkowi cudownemu w Loretto. Drugi kościół, zamieniony obecnie na kaplicę cmentarną, odznacza się piękną budową gotycką, zbudowany jest z białego kamienia. Szczyty ma z cegły, a blanki z ciosu.

Chmielnik.

Miasteczko liczące 12,000 mieszkańców, pamiętne krwawą bitwą z tatarami, stoczoną tu w 1241 r. Odbywały się tu w latach 1650, 1663, 1666 i 1676 synody prowincjonalne. Kościół obecny zbudowany

xvrn.

Łazipnki w Solon.

był w r. 1732. AV roku 1876 straszny pożar zniszczył całe prawie miasto, wskutek czego nie posiada ono żadnych zabytków świetnej przeszłości swojej.

Dziś jest tu czynnych kilkanaście garbarni, mydlarnia, browar i ośm fabryczek sukna na kapoty włościańskie.

Skorocice.

Malownicza wieś oddalona o trzy wiorsty od Buska. We wsi tej znajdują się bogate pokłady gipsu, groty gipsowe z lochami i sadzawką wzbudzają podziw w zwiedzających. Stary grobowiec arjanów—ciekawy zabytek dla miłośników i badaczy przeszłości, a ama-torowie owczego sera znaleść tu mogą pod dostatkiem tego smacznego wyrobu.

Nowe-miasto Korczyn.

O dwie mile od Buska, tuż przy granicy austryjackiej, leży osada miejska Korczyn założone przez Bolesława Wstydliwego w roku

47

1258. Kazimierz Wielki pobudował tu piękny zamek obronny, a wielu królów dawnej Polski często tu przebywało. Za czasów Stefana Batorego w r. 1578 zaprowadzone tu były w mieście wodociągi. W końcu XVI wieku miasteczko to liczyło z górą 30,000 mieszkańców, co dobrze świadczy o jego ówczesnym rozwoju. Częste wylewy rzeki Wisły, i wielkie pożary wiatach 1811, 1855 i 1857 przywiodły to miasto do upadku. W kościele miejscowym, ufundowanym przez Kazimierza Wielkiego oglądać może oko znawcy artystycznej roboty obraz Sw. Stanisława. Z zabytków starożytnych jest tu statua Sw. Wojciecha z drzewa, dzieło pochodzące z początku XIV⁷ wieku i wiele sreber z XV i XVI stuleci.

Wiślica.

O kilkanaście wiorst od zakładu kąpielowego leży Wiślica, jedno z najstarszych miast polskich, podobno starsze od Krakowa. Władysław Łokietek wzniósł tu kościół, który dotąd przechował swój pierwotny charakter. Istniał tu niegdyś zamek obronny, lecz w r. 1766 został rozebrany, jako grożący upadkiem.

-®K

/

XIX. Pałac lir. Wielopolskiego w Chrobrzu.

KIELCE

------—--—......-........... ....................eU

ftu    rf®

W tem mieście Kazimierz Wielki nadał sławne prawa pod nazwą „Statutu Wiślickiego.” Kościół tutejszy zbudowany jest z kamienia ciosowego, w kostkę obrobionego i odznacza się wysmukłością budowy. Dach ostry włoską dachówką pokryty z nadzwyczaj powikłanem wiązaniem z drzewa modrzewiowego. Wewnątrz sklepienia ostro-łukowe bardzo ciekawe. W kościele zasługuje na uwagę starożytna kamienna statua Bogarodzicy, umieszczona w jednym z ołtarzy.

W zakrystji oglądać można figurkę drewnianą z XV wieku, mającą wyobrażać Łokietka. Plebanja przy kościele jest również domem historycznym, bo wystawioną została przez znanego historyka .Tana Długosza. Obecnie dom ten zamieszkuje miejscowy proboszcz i wikarjusze. Miasteczko samo, aczkolwiek położone w pięknej okolicy, jest brudne i zamieszkałe przez wielu żydów. Ogólna liczba mieszkańców wynosi około 3000.    I

W i n i a r y.

O trzy mile od Buska istnieje jedna z najpiękniejszych miejscowości nad Wisła—

£-—S;

Winiary, z pałacykiem i rozległym parkiem na wysokiej górze, zkąd roztacza się widok na powiśle galicyjskie i odległe Karpaty.

3^

rtO)

Solec.

Od Buska, w odległości dwóch mil leży drugi zakład kąpielowy Solec, z wodami podobnemi do buskich. Zabawy w czasie sezonu leczniczego sprowadzają do Solca licznych gości ziemiańskich z dalszej nawet okolicy.

Okolice Solca znane są w historji z utarczki słynnego Samuela Zborowskiego z Tę-czyńskim.

W pobliskim Piestrzcu oglądać można dość wysoki kurhan z kolumną kamienną, ma to być mogiła poległych tu w czasie wojen Szwedów.

i

Chroberz.

Wieś należąca do margrabiów Wielopolskich, odległa od Buska o IV* mili. Posiadała niegdyś zamek pamietny^r pobytem

Kazimierza Wielkiego, który tu pewien czas leżał chory. Dziś posiada piękny pałac śród rozległego parku, z bogatą bibljoteką. Dzisiejszy kościół stoi, jak niesie podanie, w tern samem miejscu gdzie wznosił się dawniej kościół ufundowany przez Bolesława Chrobrego, założyciela tej wioski.

Pińczów.

W odległości dwóch mil od zakładu leży starożytne miasto Pińczów, niegdyś siedziba arjanów.

Egzystował tu niegdyś zamek zbudowany przez Zbigniewa Oleśnickiego. Piękne położenie górzystej okolicy z obfitemi źródłami, nie pozwala ominąć tej mieściny. Pośrodku miasta wznosi się naturalny wodotrysk, pośród skweru. Wiele tu można oglądać drobnych zabytków historycznych. Pińczów należy do najschludniejszych miast w gubernii Kieleckiej. Dostać tu można doskonale przyrządzonego szczupaka „po żydowsku” i wina węgierskiego, którem Pińczów słynie. Pińczów pamiętny też jest pobytem uczonych polskich: Laskiego, Kro-

nickiego, Lubomirskiego, Lubelczyka, Sarnic-kiego i wielu innych, którzy składali tak zwane Ateny polskie.

W r. 1559 istniała tu drukarnia pod zarządem Daniela z Łęczycy, która wydała po polsku wiele pism przeciw wierze katolickiej.

XXI. Ogólny widok Pińczowa.

Objaśnienie.

W Ks 3 „Kurjera Sezonowego Buskiego”

I nie znajdujemy w spisie adresów lekarzy, dentystów i masażystów następujących podanych w „Przewodniku” na str. 21 w dziale „Pomoc lekarska”: Dr. J. Grabowskiego, Dr. .1. Klauzińskiej, gimnastyka St. Jasieńskiego: z powyższego wnosić należy, że osoby te za wyjątkiem Dr. M. Warmana, który zmarł, I albo jeszcze nieprzybyły do Buska, albo też I w roku bieżącym praktyką w Busku zajmować się nie będą, natomiast przybył Dr. C. Otto, dom Jabłońskiego.

Spis rycin.

1.    Ogólny widok Kielc.

2.    Katedra w Kielcach.

3.    Bząd gubernialny—zamek po-biskupi.

4.    Karczówka pod Kielcami.

5.    Kościół w Piotrkowicach.

6.    Bynek w Busku (strona północna).

7.    Łazienki w Busku.

8.    Sala balowa w Busku.

9.    Park przy zakładzie kąpielowym w Busku.

10. Grota w parku Buskim.

~ 1. Źródło Michalskiego w Busku.

--—-

13.

14.

15.

16.

17.

18. 19.

20.

21.

i

Wytrysk źródła Michalskiego.

Okolice Skorocic.

Grota w Skorocicach.

Kościół w Wiślicy.

Widok z Winiar na Galicje.

Wjazd do Solca z góry Magierowej. Łazienki w Solcu.

Pałac hr. Wielopolskiego w Chrobrzu. Wjazd do Pińczowa od strony Kielc. Ogólny widok Pińczowa.

Zdjęcia fotograficzne do niniejszego „Przewodnika” wykonane zostały

w zakładzie fotograficznym

St. Rachalewskiego

w Kielcach, hotel Europejski.

i    _

Klisze do niniejszego „Przewodnika” wykonał

Zakład folochemigraficzmj

ierzbicki i S-ka

z,4>

w Warszawie, ul. Złota «\* 24.

y₍<&-

SPIS.

Przedmowa .... stron. 3

CZĘŚĆ I.
Rys historyczny Buska Odkrycie źródeł mineralnych	99	5
i powstanie zakładu leczniczego Dalszy ciąg historji istnienia za-	99	7
kładu ....	99	10
Obecny stan Buska . CZEŚĆ II. c	99	13
Klimat Buska i własności wód mi-
neralnych ....	99	15
Jakie choroby leczy woda w Busku W jakich chorobach unikać należy	99	17
kuracji w Busku.	99	18
Stosowane środki lecznicze	99	19
Pomoc lekarska	99	21
Tablica mchu chorych	99	23-24 1
CZESC III. t,
Informacje ....	99	25
Podróż ..... K C\	99	25 | »s> orsr

2te-

ę>V.

-ebZ tr¥

Rozkład jazdy pociągów .	stron. 27
Opłaty pomocy lekarskiej .	77	28
Pożywienie ....	77	30
Mieszkania ....		31
Komunikacja pomiędzy miasteczkiem a zakładem	97	32
Czytelnia i zabawy .	77	33
Usługa .....	77	34
Szpital Św. Mikołaja	77	34
Przepisy dla zakładu kąpielowego i gości zakładowych	77	35
Uwagi ogólne ....	77	41
CZEŚĆ IV. i/
Przechadzki i wycieczki	97	43
Okolice Buska....		44
Kielce .....	77	44
Piotrkowice ....	77	4d
Chmielnik ....	97	46
Skorocice ....	77	47
Nowe-miasto Korczyn	77	47
Wiślica .....	79	48
Winiary. ....	77	49
Solec .....		50
Chroherz ....		50
Pińczów ....	77	51

rfoD

O&Łiw.iemn np'i;fianu er. paap-ŁnieHiji r. K-hneipcaro IIojiimiHMeiiPTepa.

!

c

<9--S

"s

Drukuje nakładem autorek i Władnym dzieła, księgi. druki fabryczne i gospodarcze. afisze, reklamy, klepsydry pogrzebowe, wstęgi i t. p, W zakres drukarstwa Wchodzące.

\___S-:^;S--s

■-'S Ceny bardzo przystępne, g^-

„KIELCE”

sf. Ar. żel. Iw.- D. Zarząd w Kielcach, ulica Młynarska.

Poleca portlund-cement najwyższej marki, (21,37 kilogr. po 7 dniach przy stosunku 1:3), który przyjmuje największą ilość piasku przy zachowaniu normalnej mocy i daje preez to do

30% oszczędności na ilości cementu.

Główna hurtowa sprzedaż:

WarózaWa. Centralne Biuro Sprzedaży pOrtland-OCmcntU Nowy Świat 24, w Kielcach w składach:

„K. Reichelt" „Zgoda" oraz „Jakób Nowak."

mi

7C?

SKŁAD W UU2YCZNYCB, oraz SPRZEDAŻ UATERYAŁÓW

piśmiennych i rysunkowych

LEONA i S-ki

w Kielcach, ulica Duża Jfc II.

Posiada na składzie w znacznym wyborze i dostarcza możliwie spiesznie, po cenach oznaczonych przez wydawców:

Książki w różnych językach ze wszystkich działów wiedzy i nauki.

Książki do nabożeństwa w ozdobnych i skromnych oprawach, a także Mszały, Brewiarze, Kanony i t. d.

Książki szkolne polskie, ruskie, oraz wszelkie utensylia szkolne dla uczącej się młodzieży.

Książki ozdobne i ilustrowane dla starszych i dzieci mogące służyć nh podarki.

Przyjmuje prenumeratę na wszelkie pisma w kraju i zagranicą wychodzące i takowe po ' cenach redakcyjnych abonentom dostarcza.

Sprzedaje ozdobne papiery listowe w pudełkach, a także:

farby, płótna i pendzle dla artystów malarzy.

6—a

Zamówienia z prowincyi załatwia za pobraniem pocztowem punktualnie i prędko.

na miejscu kąpiele i prysznice.

Usługa sumienna i natychmiastowa.

Omnibus na każdym pociągu.

W gmachu hotelowym restauracja.

TEATR.

Hetd skanalizowany.

44 NUMERÓW, URZĄDZONYCH" ELEGANCJĄ! WYGODĄ.

H;®—

i

_sv

SSTei

NOWO-OTWORZONY

(w lokalu zajmowanym dawniej przez skład Sznejdra)

Skład

W Kielcach,

róg ulic Dużej i Konstantego.

——3CZ=I

Poleca:

KflOY MIIERALIE iitatniagi czerpania. FARBY ucha. PLKDST. FARBY ilijai fakryki Krauziga ł ałisnegi Rynka. LAKIERY. PBLITDRY. REIZYIĘ TRAN Al picia. TRAI Aa skAr. BUKĘ Al pałania. OCET ai-y. ŚLIWĘ aiujską a aajlapazyn gatmiko. WODĘ kalaaską. ESEIGJĘ ictuą. TERPEITYIĘ. MYDŁA i PERFUMY fakrjrk krajiaych i zagranicznych, iraz aizilkii artykuły achiAząci a zatrii skłaAAa apticznych.

CENY BARDZO PRZYSTĘPNE.

_ _ __

---®K

w Kielcach, ulica Duża.

Położony przy pryncypalncj ulicy *W środku miasta — świeżo odnowiony i umeblowany poleca się względom Szanownej Publiczności.

@eny numerów z pościelą i usługą od 60 kop. do 2 ruh. dziennie.

Przy hotelu znajduje .sic

pierwszorzędna Restauracja,

zostająca pod kierunkiem zdolnego kuchmistrza i ciesząca Się ogólnem uznaniem Ceny obiadu od kop. 30.

I Omnibus hotelowy codziennie kursuje z pa- j sażerami na dworzec kolejowy i z powrotem za opłatą po kop. 15 od osoby za kurs.

CUKIERNIA

r

r

JOZEFA KRÓLA

iKiclcac h,

ulica Duża, naprzeciw hotelu Europejskiego.

Zawsze zaopatrzona w świeże cukry i ciasta, znane ze swej dobroci. Przyjmuje obstalunki na wyroby cukiernicze, które wykonywa szybko i po cenach

umiarkowanych.

- ZDNIEU l-HO LIPCA 1930 mu

s-m

otwartym

został

Jeden z najpiękniej szyli domów w Kielcach, położony w środku miasta, przy ulicy prowadzącej od dworca kolejowego.

6    3

Hotel posiada 40 kilka salonów i pokojów, urządzonych z komfortem stołecznych miast.

Duża sala balowa

(na parterze)

urządzona również z komfortem, odpowiednia do większych zebrań, wesel, balów, obiadów i t. p.

Hctcl ókanalizcWdny.

& Posiada również wytwornie urządzone łazienki. $j

—&TC

Ceny umiarkowane.

St. RACHALEWSKIEGO

w Kielcach, i    FIU A

ulica Dum. > w BUSKU

«t

Hotel Europejski, A na sezon kąpielowy.

C£\CVyTv_», ■ cr£KnsrsSJ!iA>

ludwik Kochanowicz

Technik wierceń ziemnych.

Nagrodzony medalem w roku

------------- _ KIELCE.

Hotel „Bristol¹⁴

Wykonywam wszelkie roboty wiertnieze jako to: Studnie artezyjskie ni* razie żądania przeprowadzam z ty idiżc wodoeiągi) badam tereny, poszukuję węgla, soli, nafty i innych ciał kopalnych. Pompy wszelkiego rodzaju, dostarczam po cenach iahryeznych. Dla p.p. obywateli m. Kielc studnie systemem artezyjskim ze w zględu na znajomość terenu.

■rksiirnii pi niepraktrkowanis nizkich eonach.

— - — —- ---------- --•

^ ♦ Kilkadziesiąt pokojów umehlowanycli,

Położona przy alei, wiodącej z miasteczka do Zakładu; w willi jest do wynajęcia 20 pokojów, urządzonych z komfortem i wygodami, w cenie od rb. 8 do rb. 40 miesięcznie.

•(© ADRES: Busko, gub. Kielecka. G; •

\ V ^l"~......

^v KIELCE. ^

Parowa fabryka

mydła, świec i sody krystalicznej-

7{'s-