Image00026

52 Bogdan Wojclszke

prnpadku zarówno regulator (struktura ja), Jak 1 przedmiot regulowany (procesy psychiczne) nie sq bezpośrednio obserwowalne i zdani Jesteśmy silq rzeczy na bardziej lub mniej zawodne wnioskowanie oparte na wskaż-nilcach inferencyjnych. Jest to zapewne Jedna z przyczyn, dla których pojawiające sic * psychologii twierdzenia o mctaregulacyjnych oddziaływaniach ST mają zwykle brzmienie wprawdzie "głęboko teoretyczne", ale bardzo nieprecyzyjne. Z tych to powodów trudno byłoby oddzielnie omawiać w tym miejscu trzeci z wyróżnionych mechanizmów. Omówienie takie jestem zmuszony pominąć z braku zadowalających danych empirycznych, choć idea meta regulacji będzie się w ten czy inny sposób pojawiać w poniższym tekście.

52 Bogdan Wojclszke

2. Mechanizmy motywowania zachowania 3

Struktura ja może cncrgctyzować i ukierunkowywać zachowania jednostki dzięki remu, że 'li wykształcenie się ST prowadzi do wystąpienia specyficznych rodzajów motywacji oraz że '2) występujące w samowtedzy rozbieżności informacyjne wywołują powstawanie pewnych napięć motywacyjnych, co jest mechanizmem niespecyficznym w tymUenSUT^fie w identyczny sposób mogą wpływać na zachowanie także inne niż ST struktury poznawcze,

2.1. Specyficzne napięcia motywacyjne w strukturze Ja

Niemal wszyscy teoretycy zajmujący się samowiedzą uważają, że zajmuje ona wyróżnione miejsce wśród innych struktur poznawcitych. Jednym z przejawów tej odmienności jest fakt, żc wykształcenie się ST doprowadza do pojawienia mc takich szczególnych rodzajów motywacji, które. nie. możliwe byłyby bez struktury ja i bez których struktura ta nie mogłaby istnieć jako regulator zachowania. W różnych koncepcjach teoretycznych wymieniano wiele motywacji tego typu 'por. Gordon i Gergcn 1968), ale można chyba zgodzić się z Reykowpklm (1979; Reykowski i Kochańska 1980), iż wszystkie one dają się sprowadzić do trzech zasadniczych: motywacji do utrzymania poczucia własnej tożsamości, utrzymania -f wz-roaty poczucia własnej kontroli nad zdarzeniami oraz utrzymania i wzrostu poczucia wlas-ae^wtpści. Pojawienie się tych trzech rodzajów, o właściwie rodzin motywów me jest uzależnione od żadnych szczegółowych informacji zakodowa-apch w ST, ler/ wiąże się z samym wyodrębnieniem się jej jako podsyste-

_|

Mechanizmy wpływu ttnśwgy g na ókSmSSH

mu wieday. Konkretne przekonania mogą te trzy moąywsejt^^Mfife nasilać, ale nie przekonania aą tu źródłom motywacji, ane smtrwąęn; Q jedynie modulują. Występowanie tych trzech rodzajów motywacji wydaj* mą niewątpliwe w świetle wielu danych,

oc żucie tożsamości jest pru-KOuniai • własnej ciągłości i spójności w czasie i przestrzeń., a jednocześnie własnej odrębności oś ' im\ych.^ Wiadomo, że sytuacje podkreślające własną tożsamość i* pr ł»-dzi bardziej cenione i przyjemniejsze dla nich nil te, które poczucie tożsamości minimalizują, przynajmniej w takich przypadkach, kiedy odrę-mość od innych nie jest zagrażająca. Stąd też ludzie dążą do nasilenia poczucia tożsamości redukując deskryptywne rozbieżności w obrębie ST, podkreślając własną odrębność od innych itp., a stopień aktualnie przeżywanego poczucia tożsamości jest ważną determinantą zachowania, przede wsąyMfc|j| jego zgodności z normami społecznymi i treściową zawartością ST 'por. niedawny przegląd badań na ten temat jarymowtez i Szustrowej 1960).

Poczujcie kontroli osobistej nad zdarzeniami ymynfUMBh podmiotu o możliwościach bezpośredniego lub pośredniego wphrjś#iŁSS_25S-j bieg wydarzeń poprzez własne działania. Warunkiem żywienia takiego poczucia jest: 'l) przekonanie o swobodzie wyboru podeynsnąjrh    I

czyli upatrywanie ich przyczyn w samym sobie a me w presji cąyuńhśw zewnętrznych oraz ’2) przekonanie, że własne kompetencje i uauejętNŚCt są na tyle duże, iż podjęte działania skutecznie wpłyną na bieg wydarzeń. Osobista kontrola nad biegiem wydarzeń jest stanem bardziej przez ładzi preferowanym od jej braku, czego dowodzi fakt, iż sytuacje kontrolowałaś są dla ludzi przyjemniejsze i wolą w nich pozostawać niż w sytuacjach wyłączonych spod osobistej kontroli (de Charms 1968; Klemke 1978\ Dążenie do utrzymania bądź podwyższenia poczucia kontroli jest potężąym motywem wpływającym zarówno na sposób spostrzegania I interpretowania świata, jak i na wiele zachowań ludzkich.

W sferze orientacji motyw ten wywóhife trzy rodzaje Bwnk, które można nazwać złudzeniami współzależności zjawisk, kontrolo* a lności wydarzeń i swobody względem ąytuacyjiycli wyznaczników zachowania fMrort-man 1976). Złudzenie współzależności ziawiąk polega na zakładaniu przez ludzi, że współwystępowanie zjawisk prawie nigdy nie ma cha-