kem34

Forseti 68

Forseti 68

Jest wysoce prawdopodobne, że w późnośredniowiecznej literaturze magicznej For n jot pojawia się jako Forneus, zły duch, demon i potwór morski.

FORSETI (Forseti - „Przewodniczący |Thin-gu]”), jeden z —> Asów, syn —»Balcłra i —> Nanny, najbieglejszy w prawie pocieszyciel strapionych. W siedzibie bogów, —» As-gardzie, zamieszkiwał pałac —> Glitnir.

Być może u południowych Germanów (Fryzów) odpowiednikiem Forsetiego był Fosite znany z dziełka Alkuina pt. Żywot świętego WiIlibrorda. Jego świątynie znajdował)' się na wyspie zwanej Fositeslancl (zapewne dzisiejsza Hel go land); wszystko (u stanowiło nienaruszalną własność boga, choć można było - przy zachowaniu zbożnego milczenia - czerpać wodę ze źródełka. Teonim łączy się zwykle z nazwą etniczną Fosowie (łac. Fosi) wymienioną przez lacyta w Germanii, ale istnieje też teoretyczna możliwość wiązania obu południowogermań-skich terminów ze stang. feńan - „wypędzić"; por. szw. fasa - „przestraszyć”.

FREKI: zob. Geri i Freki.

FREY (Freyr - „Pan”), urodzony w —> Noalunie piękny syn —» Njór-da (A;'jardar burr) poczęty w kazirodczym związku z siostrą (Nert-hus, —> Njórun?), pasierb —> Ska-di, brat —> Freyji i najpewniej pierwotnie jej małżonek lub kochanek. Pochodził z rodu —> Wanów (stąd przydomki Vana-goc) - „Bóg Wanów” i Yananiór - „Potomek Wanów”) i zapewne od nich dostał we władanie —» Alfheim. Po wojnie z —> Asami (zob. wojna Asów z Wanami) wraz z ojcem zamieszkał w —> Asgardzie jako zakładnik. Razem z nim do nowej siedziby przeniosła się Freyja, lecz lu ich związek został uznany za występny i - zdaje się stopniowo - uległ zerwaniu. Wkrótce zaczęto Freya liczyć ^ Asów („nie ma Asa sławniejszego od Freya*

-    powiada Młodsza Edda), a nawet określaj go jako „księcia Asów” (Asa jadarr) i „księ. cia bogów” (folkoaldi goóa). Był potężnym panem płodności w aspekcie męskim (dla. tego zwano go yeraldar goó - „bóg świata* tj. mężczyzn), dawcą deszczu i słonecznego światła, sprawcą urodzaju i dostatku. I>, niego należał boski rumak —> Blodughofj

i magiczny miecz, który.,sam za-dawał śmiertelne ciosy. Po. "i | j \\\ nadto od synów —» Iwaldiego otrzymał okręt —> Skidblad-nir, —>Sindri^J i —» Brokk ofiarowali mu złotego dzika —> Gullinborstiego, a prezentem od —» Od i na był cudowny naramiennik —> Draupnir.

Frey zasiadł kiedyś na —> Hlidskjalfie i z jego wysokości ujrzał piękną —» Gerd. którą pokochał wielką miłością. Niemożność poślubienia dziewczyny, może z powodu dawnego zabójstwa dokonanego na jej bracie (zob. Gy-mir~), wprawiła boga w tak głęboką apatię, że zaniepokojeni rodzice zlecili przyjacielowi syna, —» Skirni-rowi, wypytanie nieszczęśnika o przyczyny jego

stanu. Zakochany Frey

/•

uprosił druha o podjęcie obowiązków swata ora/ podarował mu cudowny miecz i Blodughofiego-Misja Skirnira powiodk się, ale odtąd bóg w walce posługiwał się jelenim rogiem i tą bronią zabił Be leg*'¹ (por. kenningi oznaczające Freya: Beljaddg

-    „wróg Belego” i bani Belja - „zabójca Be lego”). Brak miecza doprowadzi cio jeg«

AlIgermani.sehc ttdigionsgcschichte, Karl Heim, HeklelbC-1913. Ze zbiorów biblioteki Muzeum ArcI u-o logiczne-w Poznaniu. Repr. I.. Borowski/Agencja Aichiw-¹"

Północnogcrmański bóg falliczny, może Frey (ok" lice Asmikl. Dania) śmierci podczas —> Ragnaroku, kiedy niemal bezbronny stanie przeciw ognistemu olbrzymowi —> Surtowi.

Wedle Sagi o Ynglingach Frey, znany też jako —» Yngwi¹ albo Yngwi-Frey, małżonek Gerd i ojciec —> Fjolnira, objął po Njórdzie władzę nad Swejami (Szwedami) dając początek i nazwę królewskiemu rodowi Yng-lingów (taka euhemerystyczna reinterpre-tacja mitu stała się możliwa dopiero pod kuliurowym panowaniem chrześcijaństwa). Na rządy Freya przypadł nie tylko początek pokoju —» Frodiego, ale i czas niebywałych urodzajów oraz wzbogacenia się ludzi (zob. „złoty wiek”), którzy z wdzięczności czcili go bardziej niż bogów. W swojej stolicy, —> Uppsali, Frey wzniósł sobie samemu świątynię i tam z całego państwa spływały daniny tworzące tzw. „uppsalskie bogactwo” {uppsalaaudr). Gdy zachorował i zmarł, najbliżsi zataili przed poddanymi jego śmierć. Łamiąc nakazujące kremację „pochówkowe prawo” wprowadzone przez Odina usypali wielki kurhan, złożyli w nim ciało władcy i składali do mogiły złoto, srebro i miedziane pieniądze pozyskiwane

Die Nordgemumen, Karl Theodor Strasser, Hamburg 1933. Zc zbiorów Biblioteki PTPN w Poznaniu. Repr. 1.. Berowski/Agencja Archiwum

Brązowy posążek Freya z Riillinge (Sodermanland, Szwecja) z danin wierząc, że przedłużą w ten sposób okres powszechnego dobrobytu. Po trzech latach zgon króla przestał być tajemnicą, ale Swejowie nie spalili jego ciała sądząc, że dzięki zachowaniu zwłok bogactwo ich nie opuści. Nadto zaczęli zmarłemu składać ofiary dziękczynne „za urodzaj i pokój” (iii ars ok frióar); od owych ofiar pochodzi określenie Freya blólgod Sina - „bóg ofiarny Swejów/Szwedów”.

Adam / Bremy opisując w Dziejach biskupów hamburskich przybytek w Uppsali odnotował, że znajdujący się tam posąg Frik-ko (Fricco, tj. Freya) wyposażono w ogromny fallus; prawdopodobnie znana historykowi wersja imienia boga kojarzyła się z łac. fricOy -are - „trzeć [ w znaczeniu seksualnymi”. Świętymi zwierzętami Freya były hodowane przy świątyniach konie, przede wszystkim ogiery, wyraziste symbole męskiej potencji płciowej (zob. wólsi). Konie poświęcone bogu zwykle nazywano imiemiem Freyfaksi lub Freysfaksi (Frey-faxi, Freysfaxi- „Grzywacz Freya”), czasem krótko: Faksi (Faxi - „Grzywacz”); bodajże nawiązywało ono do grzywy innego koloru niż tułów. Zdaje się, że nie wolno ich było dosiadać, ale chyba mogły' wykonywać pewne (?) prace: według Sagi o Olafie Tryggwa-sonie tytułowy bohater, gorliwy prześladowca pogaństwa, ostentacyjnie wziął pod wierzch świętego ogiera Freya, według zaś Sagi o ludziach z Vatn niejaki Brand, o którym ludzie mówili, że wierzy w Freysfak-siego, zaprzągł konia do sań.

Frey dobitnie reprezentował trzecią, (re)produkcyjną funkcję indoeuropejskie-go systemu społeczno-religijnego, co dokumentuje przede wszystkim jego fallizm, związek z bogactwem i pozbycie się miecza, atrybutu wojowniczości, na rzecz małżeństwa z uosobioną ziemią (gerdr,; o tej hiero-gamii zob. Gerd). Być może w pierwotnej wersji mitu wywołana miłosną tęsknotą apatia Freya skutkowała nieurodzajem, głodem i/lub innymi nieszczęściami rolniczo--produkcyjnyrni, co można przypuścić na podstawie analogii z hetycką tradycją o Te-lipinu i grecką o Demeter.