P1000644

XXXVI WPŁYW STAFFA NA MŁODYCH

podległego dwudziestolecia, podczas którego ukazały się najpiękniejsze i najdojrzalsze książki Staffa. W tym czasie poeta gościł niejednokrotnie w Pławowicach, u zaprzyjaźnionych Morstinów. Tu także znajduje schronienie w r. 1944. W latach 1946—1949 mieszka w Krakowie. Przenosi się do Warszawy. Umiera 31 maja 1957 roku w Skarźysku-Ka-miennej.

Życie poety, mimo licznych zaszczytów, jakie go spotykały (przynależność do Akademii Literatury, jubileusze obchodzone uroczyście, doktorat honoris cartsa na Uniwersytecie Jagiellońskim, 1949, nagrody państwowe i/td.), było nadzwyczaj skromne, często ubogie. Sława jego ;wbrew naturze sławy) była cicha.

My wszyscy, którzy wchodziliśmy do literatury w dwudziestoleciu międzywojennym, widzieliśmy w nim jeśli nie mistrza formy, to żywy symbol ciągłości poezji polskiej. Cień jego padał na wszystkich debiutujących w tamtych latach, ale cień niemal przezroczysty, nie zasłaniający widoków, nie zagradzający drogi nikomu. Staff był jak powietrze poezji i nawet ci, którzy odżegnywali się od niego, czuli jego uważne i przyjacielskie spojrzenie na sobie. Nawet ci, którzy podkreślali zbyt jednostronnie porażki Staffa jako artysty, stwierdzali jednak, że klęski te umiał Staff zamieniać w zwycięstwa człowieka. Należał do tych wielkich poetów, którzy chcąc zachować siebie, stronią, zapewniając sobie konieczną dla swego wzrostu samotność; a przecież mimo to czuliśmy zawsze jego obecność i liczyliśmy się z jego zdaniem. Znane jest uwielbienie Tuwima dla Staffa jako dla poety i człowieka. Gałczyński nazwał go „Apolii-nem polskiej poezji”. Ilość utworów poświęconych autorowi Wysokich drzew jest dobitnym wyrazem tego szacunku, miłości, zaufania, jakie żywili młodzi wówczas poeci dla poety i człowieka. Jeśli w trzydzieści lat od debiutu Staffa ograniczył W. Borowy swoją antologię liryki polskiej nazwi-

skami Kochanowskiego i Staffa, to zaznaczył w ten sposób zarówno znaczenie, jakie przywiązuje do poezji autora Gałęzi kwitnącej, jak również związki łączące poezją polską z tradycją łacińską. Ale nie tylko to. Jan z Czarnolasu był dla poetów okresu niewoli uosobieniem ich snów o niepodległości. „Rzecz czarnoleska” urastała dla nich do symbolu pogody i szczęścia. Staff umiał zachować równowagę wśród największych wstrząsów, pogodę wśród cierpień. Poezja nasza po Kochanowskim nie znała aż po Staffa takich tonów, bliższa zawsze Kassandrze niż Poliksenie. Staffa nie trapił srogi Apollo, był mu przyjacielem, a muzy zarzucały mu ramiona na szyję, nawet Nike z Samotraki przedstawiała mu się jako młodość miniona, kochanka, która w szale miłosnym straciła głowę dla ukochanego.

Ale określając Staffa jako poetę umiarkowanej radości życia i nie męczącej upałem pogody, popełniamy ten sam błąd wynikający z uproszczenia, co widząc w poezji Jana z Czarnolasu jedynie uosobienie szczęścia i harmonii. Jan Kochanowski był nie tylko autorem Fraszek, lecz przede wszystkim twórcą Trenów. Staff wyrażał często smutek i zwątpienie. A jednak całościowe wrażenie, jakie odbieramy z przestawania z ich poezją dalekie jest od tonacji tragicznej. Tragedia graniczy zawsze w szczytowych nasileniach z czymś, co niewidzialne i nieludzkie. Staff, podobnie jak Kochanowski, oczywiście w mniejszym wymiarze, umie sprowadzić obcą grozę tragedii do ludzkiej swoj-skości. Tacy poeci zawsze są nam bliscy, nawet jeśli różnią się od nas w odczuwaniu życia jako całości. *

Po drugiej wojnie Staff nie przestał być autorytetem dla młody cli i przyjacielem poetów. Miłość młodych do Staffa opierała się na wzajemności, stąd jej trwałość; nie jest tajemnicą, że umiał na pamięć wiersze młodszych poetów i interesował się ich pracami. Jest to zjawisko tak