PB170096

■

32    5 Minimalizacja i profilaktyka ryzyka dla pacjenta

co czwartej biopsji potwierdza się złośliwy charakter podejrzanego ogniska.

Metodą na redukcję liczby rozpoznań fałszywie dodatnich o udowodnionej naukowo skuteczności jest podwójna ocena badań pr/cz dwóch doświadczonych radiologów. Jes to kosztowne, ale skuteczne i stosowane w masowydł badaniach przesiewowych z kontrolą jakości na całym

5.5 Zagrożenia związane

z procedurami radiologicznymi

Zagrożenia w radiologii klasycznej i tomografii komputerowej

Przerażające doświadczenia pionierów radiologii, niektórych ich pacjentów, ofiar Hiroszimy. Nagasaki i Czarnobyla wyraźnie ukazują skutki narażenia na wysokie dawki promieniowania jonizującego. Jednak liczba pacjentów, którym można było pomóc, stosując promieniowanie w diagnostyce i terapii, znacznie przewyższa liczbę tych pierwszych. Szkody, któro mogą powstać na skutek typowych procedur diagnostycznych są rzadsze i mniej poważne od Spowodowanych w innych metodach terapii (na przykład zatrucie lekami) lub procedurach diagnostycznych (na przykład ostre zapalenie trzustki po ECPW). Mimo to wiciu pacjentów czuje obawę przed promieniowaniem. Należy ich uspokajać, podając rzetelne informacje, jednocześnie dążąc do wykonywania badań wy kórz y-stirjącycfa promieniowanie jonizujące tylko wtedy, gdy jest lo rzeczywiście wskazane.

-Efekt" stochastyczny: \a*vt mmimałne <ir*ki promie-łUotmnia *y»ołują efekt: zwiększają prawdopodobieństwo powstawania zmian złośliwych (efekt somatyczny) i wystąpienia uszkodzeń genetycznych (efekt genetyczny), do klótych może. choć rzadziej, dojść również bez wpływu technologii Nie ma więc dawki progowej promieniowania rentgenowskiego, poniżej której byłoby ono całkowicie bezpieczne. Zjąwiśko lo określane jest jako efekt stochastyczny. Jest on fundamentalnym zjawiskiem związanym z diagnostyką radiologiczną i główną przyczyną ogólnej ochrony radiologicznej.

Efekt nie stochastyczny: Ihicr inti pfómiemówoma wTwefijfc bezpotredue. Są to na przykład uszkodzenia skory, wpływ na hematopoerę w szpiku kostnym, uszkodzenia soczewki oka i choroba popramiennn. Istnieje wynuny związek między nasileniem /mian a dawką. Efekty nitstorinyanc występują nyaęściq na skutek radioterapii W ndmłogu obiegowej i ocoraradiołogit, na przykład przy Steniach naczyniowych lub lerapii złożonych tnaUbrmacji tętntcżo-żylnycb w obrębie CUN anegdotycznie, wymienia się efekty nioiochastycmc. jak popromienny rumień skóry lub wypadanie włosów na skutek przedłużającej się fluoroskopii. Oc/ywiścic ryzyko' dotyczy też lekarzy prowadzących daną procedurę, ferii reją doniesienia o popromienny rn uszkodzeniu soczewki u radiologów zabiegowych.

Kfckt stochastyczny ?

Włrdm Conrad Róntgen zmarł z powodu nitdrożnoió. 28 fet po odkryciu promień. X. ¹ Miody .słynny chirurg Sauerbn/ch, pionier to-ł M '“^v rakochirurgn. próbował ratować go operadrf paliatywną, niestety bezskutecznie. Rak jelito arubcoo jako przypuszczalna przyczyna niedrożności roógłhw

rentgenowskie byty wówczas bardzo drogie i wytrzymywały zafeówie kifka ekspozycji. 2 r«jo powodu całkowita dawką otrzymana przez ftóntgena była prawdopodobnie mała.; lego. przezorny szczwany lii. zawsze wychodzi! z pracowni w trakcie trwania doświadczeń. Ciekawe jest. że nie ma żadf nego zdjęcia RTG Samego Rontgena, jest za to tak, tak - zdjęcie ręki jego żony Anny Bettliy.

Ryc. 5.2 Przedstawia typowy efekt stochastyczny z w< snych lat radiologii. Doszło do tego u Maxa ł.cvy-I jednego / pionierów i pierwszych ofiar nowej technologii.

Dawka dawce nierówna

Dawka pochłonięta; Naprumteniominie ohiekiu mcoiy wlonego jest wymiernie wyrażane dawka pochłoniętą. OdJ powiada ona energii promieniowaniu (J; dźul) pochłoiflH tej przez jednostkę masy (kg), jej jednostką jest 1 Gy (dj ■ I J/kg. Wskaźnik ten nie uwzględnia wcale wpływuj micniowonia na organizm żywy.

Dawka równoważna: Kindir wpłyń' promienknA RTG na drganiem :>v.v. Obliczana jest przez pornl nie dawki pochłoniętej przez współczynnik rów gowy mów iący o skutku biologicznym promieni ■ Wyrażana jest w stweitacfa (Sv). W typowo szosom promieniowaniu współczynnik ten równy jest I. dłat też I Sv «= I Gy = I J/kg. Oczywiście dawka pochłonię I równoważna są trudne do oznaczeniu dla wszystkich o gani/mów żywych, nie mówiąc o ludziach. Pacjent musiałby połykać dozymetry odczytywane po wykonani) pasażu jelitowego - sposób co najmniej niepraktyczny.

Dawka osobista: W celu oceny wpływu promieniową nia na konkretną osobę wprowadzono dawkę osobisu - również wyrażaną w siwcrtach (Sv). Wyraża ona dawkę równoważną w danym miejscu ciała, w którym możni umocować dozymetr. Od lego momentu dawka staje czynnikiem, który można poddawać analizie. Ustaloną zostały- limity dawek (lab. 5.2). Dla odpowiedniej per-speklywy trzeba uświadomić sobie następującą zależność promieniowanie naturalne powoduje ckspozyt|{ gonad aa dawkę około 1,1 inSv/rok. natomiast ckspoty cja tej okolicy związana z działalnością człowieka (procedury medyczne, promieniowanie sztuczne) równa, się otarto 0.6 m$v. rok.

| Efekt nltotochastyczny

Ryc 5.2 Historyczne fotografie przed-stawiające postąp zmian na rękach Mm l*vy-Ooma w wyniku napromieniowania, do zmian tych dodo w ciągu lat pracy 8ył luerownińem jednego z pierwszych na iwiecie zakładów radiologii. Przed rozpoczęciem badana zawsze sprawdzał działanie lampy rentgenowską - niestety - oceniając obraz własnej rąb.

Ochrona radiologiczna pacjenta

! Naj!epszą metodą ochrony radiologicznej jest trzymanie się śbsiej listy wskazań, ograniczanie liczby • badań do niezbędnego minimum i wybór innej metody diagnostycznej, gdy tylko jest to mozkwe.

Kolejnym czynnikiem ochrany radiologicznej jest doświadczenie diagnosty wykonującego badanie: krótkie czasy fluoroskopii. redukcja naświetlanego obszaru dzięki odpowiedniej kolimacji, ustawienie pacjenta blisko kliszy. a protokoły badań (na przykład w TK) są planowane pod kątetn optymalizacji dawki przez doświadczonych lekarzy i sprytne urządzenia. Minimalna dawka oznacza dawkę bliską takiej, która uniemożliwiłaby poprawne wy-konanie badania. Określane jest lo jako zasada ALA RA:

lab. 5.2 Prawne regulacje dotyczące zawodowego narażenia na promieniowanie

Narząd/Obszar ciała    I Dawka graniczna (m$v)

Gonady, macica, szpik kostny czerwony Tarczyca, okostna, skóra 300 Ręce, przedramiona i uda, kostki 500 Inne    150

os Iow m reasonahły achityable - jak mało jak tylko się da". Wybór detektora minimalizującego dawkę, tm. dopasowanego zestawu klisza-ekran, łub zoptymalizowanego zestawu detektorów cyfrowych oraz filtracja promieniowania są niezbędne. Dla pacjenta ważna będzie odpowiednia kolimacja wiązki, tak aby m inimalupwać ilość promieniowania rozproszonego (mb. rozdział 3. ar. 6). Jeśli to możliwe, powinno się stosować osłony ołowiane na gonady (w urazie wiclonarządowym u kobiet zastosowanie osłony jajników jest niemożliwe, bo mogłoby przesłonić linię złamania miednicy). Nowoczesne skanery TK podczas badania modyfikują napięcie lampy i ekspozycję w zależności od grubości warstwy ciała pacjenta.

Osłona gonad: gdzie i kiedy Ottona radołogjcina z przyczyn anatomio-nych jest trudniejszą u kobiet na u mpaym | W oęsfadi urazach wittoungkagli oduona schodzi na dalszy plan u obu płd. W (fmd _j RTG miednicy ostaną jajników u toM mott i zasłonić istotne zmiany Okres płodności u kobiet kończy się i z nadejściem menopaury, co czyni ostanę gonad mniej ważną. Według przepisów u męzczyzn stosuje sw odony faedy jest lo celowe. Siary szef G. E. mawiał .Wszyscy poniżej fiO toku żyda dostają osłony Jąder. Stara tez. ną żądani*. ctu poprawy samo poczucia*.

Jeśli przeliczyć dawkę z badania na dawkę na organom, która wywołałaby to samo zagrożenie uszkodzeniem genetycznym lub chorobą złośliwą, rezultat byłby takt. jak w tabeli 5 3.