PICT6451

u naturalnym zachowaniu czy funkcjonowaniu danej osoby. l'cn rodzaj obserwo-wan/a nic jest tożsamy / obserwacją uczestniczącą, prowadzoną „od wewnątrz". Jest to obserwacja zewnętrzna. Fakt przebywania w danej zbiorowości, jak zauważa I SoIowa, nic oznacza, że obserwator uczestniczy w codziennym życiu, co należy do istoty obserwacji prowadzonej „od wewnątrz" f 1997, s. 56].

Obserwację różnicuje także czas jej przeprowadzania. Badacz powinien określić, czy będzie to obserwacja ciągła czy próbek czasowych.

Obserwacja ciągła prowadzona jest na przestrzeni pewnego, zazwyczaj dłuższego okresu, np. miesiąca, semestru czy nawet roku. Jest prowadzona w odniesieniu do wybranych jednostek i to pod pewnymi względami. Ograniczenie ilości obserwowanych osób czy zjawisk, zapewnia dokładniejsze i bardziej wszechstronne poznanie np. dzieci, młodzieży, ich cech osobowych, postaw, zainteresowań, zdolności, itp. i to w różnych sytuacjach szkolnych i pozaszkolnych, i redukuje do minimum czas obserwacji. Nauczyciel może np. prowadzić obserwację ciągłą jednego lub kilku uczniów, dotyczących np. ich zachowania, aktywności i pracowitości. np. na lekcjach, natomiast podczas pobytu na wycieczce, może obserwować ich zdolności organizacyjne, zaradność, sprawność fizyczną, koleżeńskość, itp. Taki lub podobnie określony zestaw kategorii zachowania się uczniów, wytycza kierunek obserwacji oraz umożliwia przygotowanie narzędzi, np. arkusza obserwacji czy karty obserwacyjnej, niezbędnych do rejestrowania obserwowanych zachowań, rodzajów działań, form aktywności, itp.

Prowadzenie obserwacji ciągłej jest czasochłonne i dlatego zastępuje się ją obserwacją próbek czasowych. Polega ona na tym. ze dokonuje się podziału jednostek podlegających obserwacji ze względu na dzień tygodnia i godzinę np. zajęć lekcyjnych, aby zaobserwować zachowanie ucznia pod określonym kątem, co 15 czy 30 min. przez krótki okres np. 5 min. Można np. wybrać jedno dziecko i rejestrować wszystkie przypadki podpowiadania czy udzielania pomocy innym uczniom, natomiast w innym czasie będzie obserwowany inny uczeń czy inny rodzaj jego zachowania. Nierzadko też. podczas takiej obserwacji zaznacza się stopień nasilenia obserwowanego zjawiska. Wykorzystanie techniki próbek czasowych polega na tym. że obserwator, wiedząc, jakie zjawiska chce zaobserwować, odnotowuje ich obecność lub ich brak w ciągu każdego, przewidzianego z góry odstępu czasu. Wartość zebranych informacji, zależy od dokładnego ustalenia, jakie próbki czasowe, w jakich odstępach czasu i jakich warunkach będą przedmiotem obserwacji.

Techniki próbek czasowych, dostarczają wiele, lecz niezbyt wartościowych informacji, utrudniających dokładne poznanie obserwowanej osoby, jej indywidualnych cech fizycznych, sposobu postępowania, zachowania, temperamentu, itp. Nierzadko, na podstawie takich krótkotrwałych obserwacji, kształtuje się fałszywy obraz o dziecku czy grupie społecznej, o ich cechach intelektualnych, sposobach zachowania, rodzajach aktywności, sprawianych trudności wychowawczych, itp. Zazwyczaj, jest to obraz uproszczony i zbyt jednostronny, obejmujący dodatnie bądź tylko ujemne cechy osobowe obserwowanych jednostek l. tych względów, nie należy wyprowadzać zbyt daleko idących uogólnień. Jeżeli jednak taką obserwację przeprowadza w szkole większa liczba nauczycieli, a nawet wszyscy nauczyciele uczący w jakiejś klasie, wówczas obserwacja taka, staje się cennym źródłem informacji i skutecznym środkiem usprawniającym pa>ces dydaktyczny i wychowawczy.

Biorąc pod uwagę stosowane podczas obserwacji narzędzia badawcze, można obserwację podzielić na standaryzowaną i niestandaryzowaną. choć podział taki nic jest ostry.

Obserwacja standaryzowana charakteryzuje się tym, że obserwator dysponuje względnie szczegółową opracowaną kartą obserwacji, zatem wic, co konkretnie ma obserwować, co ustalić bądź rozstrzygnąć w toku spostrzegania. Obserwacja taka sprowadza się do rejestracji tych zjawisk, faktów, procesów, sposobów postępowania i zachowania, które jawią się zmysłom obserwatora i które są przedmiotem zainteresowania badacza. Do precyzyjnego rcjc-slrowania wszelkich obserwowanych zjawisk, faktów czy zachowań, wykorzystuje się wystandaryzowanc narzędzia badawcze, którymi mogą m.in. być: karty obserwacyjne, arkusze, dzienniki obserwacji, skale jak i różnego rodzaju aparaturę i urządzenia techniczne. Narzędzia te, oprócz usprawniania obserwacji. stwarzają szansę jednoczesnego obserwowania wielu osób i wielu zjawisk, faktów czy zdarzeń. Zapobiega także przeoczeniu przez obserwatora niektórych istotnych, a niekiedy mało dostrzegalnych podczas obserwacji zagadnień. Opracowane karty czy arkusze obserwacyjne ukierunkowujące obserwację redukują do minimum możliwość popełnienia przez obserwatora błędów, stwarzając szansę zgromadzenia bogatego materiału informacyjnego. Zawierają one, na wzór kwestionariusza wywiadu, pytania dotyczące zachowania uczniów, ich pracy, kolezeńskości, cech osobowych, aktywności, sposobów postępowania, itp. Niekiedy pytania na karcie obserwacyjnej można tak sformułować, aby obserwator nanosił jedynie odpowiedni znak na skali mierzącej właściwość obserwowanego zjawiska, stopień jego natężenia, częstotliwość występowania, sposobu takiego czy innego zachowania, czy czas ich imania. Ilustracją może być rejestrowanie aktywności ucznia podczas lekcji za pomocą skali: zawsze, bardzo często, od czasu do czasu, rzadko, nigdy, czy częstości spóźniania się ucznia na lekcje.

W przypadku potrzeby szczegółowego rejestrowania niektórych zjawisk czy sposobów zachowania uczniów, koniecznym jest wykorzystanie urządzeń technicznych, takich jak: kamery, aparaty rejestrujące zdarzenia, magnetowidy, magnetofony czy inne urządzenia pomiarowe. Umożliwiają one utrwalenie wszelkich interesujących badacza zjawisk i procesów w sposób bardziej dokładny, niż ma to miejsce w przypadku rejestrowania tych samych zjawisk na karcie obserwacyjnej. Urządzenia techniczne, umożliwiają ponadto kilkakrotne odtwarzanie zarejestrowanych sytuacji i zdarzeń.